تاثیر داده‌های رجالی ابن ولید بر الرجال نجاشی و الفهرست شیخ طوسی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه الهیات دانشکده ادبیات دانشگاه رازی

10.22034/hs.2023.50789.3378

چکیده

یکی از راه‌های شناخت نزدیک تاریخ و سرگذشت حدیث، توجه و بررسی دقیق محدثان و شخصیت‌های کلیدی در نشر حدیث است. سده چهارم و پنجم قمری به سبب دسته‌بندی و شکل‌گیری جوامع حدیث شیعه و نیز تثبیت موقعیت و ساختار اعتقادات امامیه، دوران برجسته‌ای است. ابن ولید قمی یکی از این محدثان سده چهارم است که با واسطه و بی واسطه تاثیر زیادی بر رجالیان و محدثان بغداد داشته است. نجاشی و شیخ طوسی صدها کتاب از اصول اصحاب ائمه را با طریق و الگوی ثابت ابن‌ابی‌جید از ابن ولید از صفار دریافت کردند. شیخ طوسی تعداد کتب بیشتری از طرق ابن ولید استفاده می‌کند و در این بین گاه از شیخ صدوق یا پسر ابن‌ولید اسناد را بازگو می‌کند. ارزیابی‌های رجالی ابن‌ولید که بیشتر تضعیفات او نسبت به برخی راویان مانند محمد بن موسی همدانی یا کتابهای آنها صورت گرفته، نیز نقل شده است. شیخ طوسی معمولا این تضعیفات را بدون جرح و تعدیل پذیرفته یا گزارش کرده است؛ اما نجاشی آنها گاه ردّ می‌کند و گاه با دید شک می‌نگرد. از مقایسه سخنان نجاشی و ابن‌غضائری برمی‌آید نجاشی در انتقاد از ابن‌ولید تحت تاثیر آراء استاد مستقیم خود ابن‌غضائری بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اکلیل المنهج فی تحقیق المطلب، محمد جعفر بن محمد طاهر کرباسی خراسانی، تحقیق: جعفر حسینی اشکوری، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.
الامالی، محمد بن حسن طوسی، قم: دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
الامالی، محمد بن علی صدوق، تهران: مؤسسه بعثت، ۱۴۱۷ق.
الامالی، محمد بن محمد مفید، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت: دارالمفید، ۱۹۹۳م.
بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت: داراحیاءالتراث، چاپ سوم، ۱۹۸۳م.
تاریخ آل زرارة، ابوغالب زراری، بی‏جا: مطبعه ربانی، ۱۳۹۹ش.
التوحید، محمد بن علی صدوق، تحقیق: سید هاشم حسینی تهرانی، قم: جماعه المدرسین حوزه علمیه، بی‏تا.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
جامع الرواة، اردبیلی، بی‏جا، مکتبه المحمدیه، بی‏تا.
جمال الأسبوع، ابن طاووس، تحقیق جواد قیومی، بی‏جا: مؤسسة الآفاق، ۱۳۷۱ش.
الخصال، محمد بن علی صدوق، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: جماعه المدرسین حوزه علمیه، بی‏تا.
الرجال، ابن‏داود حلی، تحقیق: محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف: مطبعه الحیدریه، ۱۹۷۲م.
الرجال، احمد بن حسین بن عبیدالله ابن‏غضایری، تحقیق: محمدرضا جلالی، قم: دار الحدیث،۱۳۸۰ش.
الرجال، کشی، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۴ق.
الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق.
الرجال، نجاشی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
الفهرست، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.
کامل الزیارات، جعفر بن محمد ابن‏قولویه، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
المزار، محمد بن محمد مفید، تحقیق: سید محمدباقر ابطحی، بیروت: دارالمفید، ۱۹۹۳م.
نقد الرجال، تفرشی، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، ۱۴۱۸ق.
«ابن‌ولید و مستثنیات وی»، محمدتقی شاکر و علیرضا حسینی، حدیث‏پژوهی، شماره نهم، ۱۳۹۲ش.
«ابن‏قولویه: محدثی در گذر از نص به اجتهاد»، انسیه عسگری و اعظم فرجامی، حدیث‌پژوهی، مهر ۱۴۰۰ش، شماره ۲۶.
«بررسی و مقایسه میزان تأثیرگذاری ابن بابویه و ابن‌ولید بر شیخ صدوق»، حسین ستار، و عاطفه خاتمی، حدیث‏پژوهی، شماره بیستم، ۱۳۹۷ش.