نقش شیعه در پیدایش و گسترش مدرسه حدیثی قم

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

10.22034/hs.2023.50621.3297

چکیده

همزمان با آغاز سده سوم هجری، جمعیت یکدست شیعى قم، تعداد نسبتا زیاد عالمان و محدّثان، دور بودن از ستمگرى‏های حاکمان عبّاسى وپدیدارى روحیه دانش‏گسترى، باعث شد که فعالیت حدیثی عالمان این شهر روزبه‌روز پر‌فایده‏تر شود به طورى که حرکت رو به کمال خود را تا پایان سده چهارم، در حدود 200 سال، ادامه دهد و در این بازه زمانى به یکى از اصلى‏ترین حوزه‏هاى حدیثى مکتب تشیّع تبدیل شود.

تعداد راویان و محدثان قمى تا زمان شیخ طوسی و نجاشی نزدیک به 400 نفر است که 36 تن از آنها از مشاهیر و شخصیت‏هاى بزرگ هستند. این راویان و عالمان پرشمار امّا تألیفات و نگاشته‏هاى حدیثى بسى فراوان‏تر داشته اند چرا که گاهى یکى از آنها ده‏ها کتاب تألیف کرده است. در کتاب رجال نجاشى 67 عالم و محدّث قمى معرفى شده‏اندکه 537 کتاب را تألیف کرده‏اند. البته تعداد واقعى نگاشته‏هاى آنها بیش از این مقدار است. برخى از آن آثار تا زمان ما باقى مانده است و در جهت نشر معارف اهل بیت(ع) نور افشانى مى‏کند. همچنین تشکیل بیوتات و خاندان های علمی نشانه دیگری بر رونق علم و حدیث در این شهر در آن دوران است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اختیار معرفة الرجال، محمّد بن حسن الطوسی، قم: موسسه آل البیت:، ۱۴۰۴ق، الطبعه الاولی.
الاستبصار، محمّد بن حسن الطوسی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش، الطبعه الرابعه.
الاعتقادات، محمّد بن علی بن بابویه الصدوق، بیروت: دارالمفید، ۱۴۱۴ق، الطبعه الاولی.
بحار الانوار، محمد باقر المجلسی، بیروت: موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
تاج العروس، محمد الزبیدی، بیروت: دارالفکر، ۱۴۱۴ق، الطبعه الاولی.
جستارهایی در مدرسه کلامی قم، محمد تقی سبحانی و گروه پژوهش‏گران، قم: دارالحدیث، ۱۳۹۵، چاپ اول.
جوامع حدیثی شیعه، هادی حجت، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت)، ۱۳۹۰ش، چاپ سوم.
خلاصه الاقوال، حسن بن یوسف العلامه الحلی، قم: موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق، الطبعه الاولی.
دانشنامه جهان اسلام، غلامعلی حداد عادل، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری کتاب مرجع، ۱۳۸۹ش، چاپ اول.
رجال النجاشی، احمد بن علی النجاشی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۲۹ق، الطبعه التاسعه.
الرجال، احمد بن حسین ابن الغضائری، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۰ش، الطبعه الاولی.
الرجال، محمّد بن حسن الطوسی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
الصحاح، اسماعیل بن حماد الجوهری، بیروت: دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق، الطبعه الرابعه.
الفهرست، محمّد بن حسن الطوسی، قم: موسسه نشر الفقاهه، ۱۴۳۷ق، الطبعه الاولی.
کتاب من لا یحضره الفقیه، محمّد بن علی بن بابویه الصدوق، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعه الثانیه.
کمال الدین و تمام النعمه، محمّد بن علی بن بابویه الصدوق، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۵ق، الطبعه الاولی.
لسان العرب، محمد ابن منظور، قم: نشر ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق، الطبعه الاولی.
لغت‏نامه، علی اکبر دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش، چاپ اول .
معجم البلدان، یاقوت بن عبد الله الحموی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.
معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم الخویی، ۱۴۱۳ق، الطبعه الثانیه.
معجم مقاییس اللغه، احمد ابن فارس، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق، الطبعه الاولی.
مکتب حدیثی قم، محمّدرضا جباری، قم: انتشارات زائر، ۱۳۸۴ش، چاپ اول .
«شجره علمی خاندان اشعری قم»، محمّد حاج تقی، فصلنامه علوم حدیث، ش۵ .
«الاشعریون فی تاریخ قم»، سید محمّد سید علی، مجله الهادی، ش۴، سال ۱۳۵۱ش.
«تحقیقی در رجال و تاریخ اشعریین»، رضا فرشچیان، پایان‏نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق۷، ۱۳۶۹ش.