معنایابی اصطلاح‌های درون حدیثی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

ریاست پژوهشکده تفسیر اهل بیت پژوهشگاه دارالحدیث

10.22034/hs.2024.50642.3308

چکیده

برخی واژه ها یا عبارت‌ها تبدیل به اصطلاح می‌شوند و معنا یا کاربردی نوپدید در کنار معنای لغوی و اصلی خود می‌یابند. معنای بیشتر این کاربردهای جدید را نمی توان در کتاب های متداول لغت یافت و دستیابی به معنای آنها شیوۀ دیگری می طلبد. مقاله پیش رو، در پی ارائه شیوه‌هایی برای معنایابی اصطلاح‌های به کار رفته در متون حدیثی است و آن را در نمونه هایی به کار برده است. شیوه نخست، مراجعه به احادیث تبیین کننده است که یکی از منابع غنی آن، معانی الاخبار شیخ صدوق است. در شیوه دوم یا شیوه تقلیدی، به کتاب های غریب الحدیث و نیز شرح حدیث مراجعه می کنیم و معنای ارائه شده ایشان را می پذیریم. در شیوه سوم یا اجتهادی، همه کاربردهای واژه یا عبارت را گرد می‌آوریم و دسته بندی می کنیم؛ سپس به تحلیل و حدس زدن معنا می پردازیم و در پایان به نسبت سنجی معنای حدسی با سیاق متنی و مقامی اقدام می کنیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الاستبصار، محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی، محقق: سید حسن خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
الامالی، محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی، محقق / مصحح: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
تهذیب الاحکام، محمد بن حسن طوسی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الاولی، ۱۴۲۶ق.
الجعفریات، محمد بن محمد بن الأشعث، تحقیق: احمد صادقی اردستانی، تهران، کوشانپور، اول، ۱۴۱۷ق.
جواهر الکلام، محمدحسن بن باقر بن عبدالرحیم نجفی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۲۵۷ق.
الخصال، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، تصحیح: علی اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
دعائم الاسلام، نعمان بن محمد تمیمی مغربی، تحقیق: آصف بن علی اصغر فیضی، مصر: دار المعارف، چاپ دوم، ۱۱۱۹م.
رجال النجاشی، ابوالحسین احمد بن علی بن احمد نجاشی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۶۵ش.
عیون اخبار الرضا۷، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
غنا و موسیقی، رضا مختاری و محسن صادقی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
فقه الرضا۷، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۶ق‏/ ۱۳۶۴ش.
الفهرست، محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة،‏ الطبعة الأولی، ۱۴۱۷ق.
قرب الاسناد، عبد الله بن جعفر‏ حمیری، تحقیق: مؤسسة آل البیت، قم: مؤسسة آل البیت، ۱۳۷۱ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، چاپ پنجم، ۱۳۶۳ش.
لغت‏نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
مستدرک الوسائل و مُستَنبَطُ المَسائل، میرزا حسین نوری، قم: مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۷ق.
مستند الشیعة، احمد بن محمدمهدی النراقی، قم: مؤسسة آل البیت، ۱۴۱۵ق.
معجم رجال الحدیث، سید ابوالقاسم خویی، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۹۰ق.
المقنع، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق).
المکاسب المحرمة، سید روح الله خمینی، قم: مؤسسة إسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع.
من لا یحضره الفقیه، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، تحقیق: علی اکبر غفاری،‏ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، دوم، ۱۴۰۴ق.
موسوعة المراة فی اخبار و الاثار، مهدی مهریزی، رسول جعفریان، قم: علم، ۱۳۹۱ش.
النوادر، سید فضل الله راوندی، قم: دارالحدیث، ۱۳۷۷ش.
نواندیشی دینی و مسأله زن، مهدی مهریزی، قم: انتشارات بشری، ۱۳۹۴ش.
الوافی، ملا محسن فیض کاشانی، اصفهان‏: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی۷‏، ۱۴۰۶ق.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرعاملی، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، الاولی، ۱۴۰۹ق.
الهدایة فی الأصول و الفروع، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، قم: مؤسسة الإمام الهادی۷، ۱۴۱۸ق.
«ابزار لهو و دگرگونی‏های زمان»، مهدی مهریزی، مجله فقه، ش۱۰، دی ۱۳۷۵، ص۲۶۱-۲۸۲.
«ارزیابی بی‏اعتباری اشعثیات»، فاطمه ژیان، پژوهشنامه ادیان و مذاهب، شماره ۶، ۱۳۹۶، ص۵۲ - ۲۷.
«تأملی در فقه موسیقی»، مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما
http://pajuhesh.irc.ir/product/book/show.text/id)).
«روایات علی بن ابی حمزه بطائنی بین رد و قبول»، مصطفی سلیمی زارع، علوم قرآن و حدیث (رهیافت‏هایی در علوم قرآن و حدیث)، ۱۳۸۷، ش۸۱، ص ۱۱۱ -۱۳۳.
«شیخ طوسی و کتاب الامالی»، مجید معارف و مرتضی قاسمی حامد، منهاج، ۱۳۸۹، شماره۱۱، ص۷ -۲۳.
«قرب الاسناد در نگارش‏های امامیه»، حسین ستار، محمدرضا نایینی منوچهری، سیدحسین فلاح زاده ابرقوئی، حدیث‏پژوهی، ۱۴۰۰، شماره ۲۵، ص۱۵۵ -۱۸۶.