بررسی سندی و محتوایی گزاره حدیثی «الصَّبْرُ عَلَى الْوَحْدَةِ عَلَامَةُ قُوَّةِ الْعَقْل‏»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 دانشگاه علوم اسلامی رضوی

10.22034/hs.2024.50806.3384

چکیده

مفصل‌ترین حدیث «کتاب العقل و الجهل» اصول‌الکافی حاوی سفارش‌های پربار امام‌کاظم‌ (علیه السلام) به هشام‌ بن ‌حکم است. علیرغم توصیه‌های فراوانِ آموزه‌های دینی به ‌ارتباط با دیگران در فرازی از این حدیث نه‌تنها از تنهایی نهی ‌نشده بلکه صبر بر آن نشانه‌ای برای کمال عقل شمرده شده ‌است. نوشتار پیش‌رو با روشکتابخانه‌ای وتحلیل محتوا درپی پاسخ به این سؤالات است که سند حدیث چگونه است و رابطه میان صبر بر تنهایی و قوت عقل چیست؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد براساس وثوق سندی حدیث ضعیف ارزیابی می‌شود اما قرائن محتوایی مثبِت ارتباط صبر برتنهایی و قوت‌عقل است. در آموزه‌های دینی صبر بر تنهایی به ‌دلیل اجتناب از معاشرت مذموم و استقلال اندیشه و پایداری در مسیرحق، حکایت از قوت قدرت‌ عاقله خواهدداشت. نتایج نیز حاکی از آن است که آگاهی و رشد عقلانی همچنین درک ماهیت پدیده تنهایی بر مبنای خداباوری از جمله عوامل مؤثر در تقویت صبر بر تنهایی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آشنایی با اصول علم رجال، سیدعلی دلبری، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، پنجم، ۱۳۹۸ش.
اخلاق‏پژوهی حدیثی، عباس پسندیده، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها، دانشکده علوم حدیث، دوم، ۱۳۸۹ش.
إرشاد القلوب إلی الصواب، حسن بن محمد دیلمی، قم‏: الشریف الرضی‏، ۱۴۱۲ق‏.
الأمالی، محمد بن حسن طوسی، محقق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، ۱۴۱۴ ق‏.
بحار الأنوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی‏، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، دوم، ۱۴۰۳ق‏.
تفسیر غریب القرآن، عبدالله بن مسلم ابن‏قتیبه، شارح: ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار و مکتبة الهلال‏، ۱۴۱۱ق‏.
التوحید، محمد بن علی ابن بابویه، محقق: هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین‏، ۱۳۹۸ق‏.
تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، ۱۴۲۱ق‏.
چگونه از تنهایی لذت ببریم؟، سارا میتلند، ترجمه: سما قرایی، تهران: نشر هنوز، ۱۳۹۴ش.
خلاصة الاقوال‏، حسن بن یوسف حلی، قم: دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
دیالکتیک تنهایی، پاز اوکتاویو، ترجمه: خشایار دیهیمی، تهران: لوح فکر، ۱۳۸۱ش.
رجال ابن داود‏، حسن بن داود حلی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
رجال البرقی، احمد بن محمد بن خالد برقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.
رجال الطوسی‏، محمدبن حسن طوسی، نجف: انتشارات حیدریه، ‏۱۳۸۱ق.
رجال الکشی‏، محمد بن عمر کشی‏، مشهد : انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
رجال النجاشی‏، احمد بن علی نجاشی، قم :انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.
رضایت از زندگی، عباس پسندیده، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۴ش.
روان‏شناسی شخصیت (رشته علوم تربیتی)، یوسف کریمی، تهران: دانشگاه پیام نور، دوم، ۱۳۹۲ش.
روش فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، تهران: سمت و مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی و دانشکده علوم حدیث، ششم، ۱۳۸۹ش.
الشافی فی شرح الکافی، ملا خلیل بن غازی قزوینی‏، محقق: محمد حسین درایتی، ‏قم: دار الحدیث‏، ۱۳۸۷ش‏.
شرح اصول الکافی، محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، محقق: محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی‏، ۱۳۸۳ش‏.
شرح اصول کافی، مهدی حائری یزدی، تقریر: پرویز پویان، به کوشش: مرتضی پویان، تهران: حکمت، ۱۳۹۱ش.
شرح الکافی، محمد صالح بن احمد مازندرانی، محقق: ابوالحسن شعرانی‏، تهران: المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ق‏.
الصحیفة السجادیة، امام چهارم۷ علی بن الحسین، قم: دفتر نشر الهادی‏، ۱۳۷۶ش‏.
عدة الداعی و نجاح الساعی‏، احمد بن محمد ابن فهد حلی، محقق: احمد موحدی قمی، دار الکتب الإسلامی‏، ۱۴۰۷ق‏.
العدد القویّة لدفع المخاوف الیومیة، رضی الدین علی بن یوسف حلی، محقق: مهدی رجائی و محمود مرعشی، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی‏، ۱۴۰۸ق‏.
الغارات، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی، محقق: عبدا لزهراء حسینی، قم: دار الکتاب الإسلامی‏،۱۴۱۰ق.
غرر الحکم و درر الکلم، عبد الواحد بن محمد تمیمی آمدی، محقق: سید مهدی‏ رجائی، قم: دار الکتاب الإسلامی‏، دوم، ۱۴۱۰ق‏.
فرهنگ ابجدی‏، فواد افرام بستانی، تهران: اسلامی‏، دوم، ۱۳۷۵ش‏.‏
فلسفه تنهایی، لارس اف ار اسونسن، ترجمه: شادی نیک رفعت، تهران: نشر گمان، ۱۳۹۷ش.
الفهرست‏، محمد بن حسن طوسی، نجف: المکتبة المرتضویة، بی‏تا.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، محقق: علی اکبر غفاری و محمدآخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق‏.
کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم: نشر هجرت‏، دوم، ۱۴۰۹ق‏.
کنز الفوائد، محمد بن علی کراجکی‏، محقق: عبد الله‏ نعمة، قم: دارالذخائر، ۱۴۱۰ق‏.
لذت و رنج تنهایی، جوآن ویلاند برستون، مترجم: حسین کیانی، تهران: مؤسسه انتشارات عطائی، ۱۳۷۸ش.
لسان العرب‏، محمد بن مکرم ابن منظور، بیروت: دار صادر، سوم، ۱۴۱۴ق.
مجموعة ورّام، مسعود بن عیسی ورام بن أبی فراس، قم‏: مکتبه فقیه،‏ ۱۴۱۰ق‏.
المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقی، محقق: جلال الدین‏ محدث، قم: دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق‏.
المحیط فی اللغة، اسماعیل بن عباد صاحب، محقق: محمدحسن آل یاسین، ‏بیروت: عالم الکتب‏، ۱۴۱۴ق.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی‏، محقق: سید هاشم‏ رسولی محلاتی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۴۰۴ق‏.
المزار الکبیر، محمد بن جعفرابن مشهدی، محقق: جواد قیومی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ۱۴۱۹ق‏.
مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها، علی بن جعفر عریضی، قم: مؤسسة آل البیت:‏، ۱۴۰۹ق‏.
معجم رجال الحدیث‏، سید ابوالقاسم موسوی خوئی، قم: مرکز نشر آثار شیعه، ۱۴۱۰ ق.
معجم مقاییس اللغه‏، احمد بن‏ فارس، محقق: عبدالسلام محمد هارون، قم‏: مکتب الاعلام الاسلامی‏، ۱۴۰۴ق.
مفردات ألفاظ القرآن‏، حسین بن محمد راغب اصفهانی، بیروت: دار القلم‏، ۱۴۱۲ق.
منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، میرزا حبیب الله هاشمی خویی‏، مترجم: حسن حسن‏زاده آملی و محمد باقر کمره‏ای، محقق: ابراهیم‏ میانجی، تهران: مکتبة الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۰ق‏.
مهج الدعوات و منهج العبادات‏، علی بن موسی ابن طاووس‏، محقق: ابوطالب کرمانی و محمد حسن محرر، ‏قم: دار الذخائر، ۱۴۱۱ق‏.
نابغه‏های تنها و فواید تنهایی، آنتونی استور، ترجمه: محمدصادق عظیم، محسن آثارجوی، تهران: استاندارد، ۱۳۹۰ش.
نخستین مناسبات فکری تشیّع، سید محمدهادی گرامی، تهران: دانشگاه امام صادق۷، ۱۳۹۱ش.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حرعاملی، قم: مؤسسة آل البیت:‏، ۱۴۰۹ق‏.
«بررسی تطبیقی احساس تنهایی در آرای تفسیری و دیدگاه‏های روان‏شناسی»، لیلا خانی اوشانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، بهمن ۱۳۹۶ش.
«جایگاه عقل در شرح اصول الکافی صدر المتألهین»، نهله غروی نائینی و عبدالله میراحمدی سلوکروئی، خردنامه،۱۳۹۰ش، شماره ۶۵.