بازخوانی انتقادی مستندات روایی مفسران در معناشناسی «اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ» (نساء ٣۴)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران پردیس قم

3 پژوهشکده زن و خانواده

4 دانشگاه تهران

10.22034/hs.2024.51038.3416

چکیده

مقاله حاضر به بررسی انتقادی مستندات روایی مفسران پیرامون «اهجروهن فی المضاجع» در آیه ٣۴ سوره نسا می‌پردازد. با این هدف که مفهوم و شیوه اجرای «هجر» بر زن ناشزه را واکاوی نماید. نخست، روایات تفسیری را در چهار دسته قرار می دهد، با روش تحلیل سند-متن ارزیابی می کند و از میان آن ها دسته نخست یعنی کناره گیری از رابطه جنسی را برمی گزیند. سپس، نظام معنایی «هجر» و «مضجع» را بر اساس کاربردهای قرآنی- لغوی آن ها شکل می دهد. در نهایت، از کنار هم نهادن دسته نخست روایات با این نظام معنایی نتیجه می گیرد که عبارت مورد بحث، زن ناشزه را از خشونت رفتاری شوهرش در امان نگه می دارد. در عین حال، بستری کرامت آمیز و محترمانه برای بازگرداندن وی به زندگی مشترک فراهم می سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
اطیب البیان فی تفسیر القرآن، عبدالحسین طیب، تهران، اسلام، بی‏تا.
الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ناصر مکارم شیرازی و جمعی از فضلا،  ترجمه: محمدعلی آذرشب، قم، مدرسة الإمام علی بن ابی‏طالب۷، ١٣٧٩ش.
انوار التنزیل و اسرار التأویل، عبدالله بن عمر بیضاوی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
البحر المحیط فی التفسیر، ابوحیان اندلسی، بیروت، دارالفکر، ١۴٢٠ق.
البرهان فی تفسیر القرآن، هاشم بن سلیمان بحرانی، قم، مؤسسة البعثة، ١۴١۵ق.
التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‏تا.
تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، ابن ‌عاشور محمدطاهر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ١۴٢٠ق.
تفسیر السمرقندی، نصر بن محمد سمرقندی، تحقیق: عمر عمروی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ق.  
تفسیر الصافی، محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، تهران، مکتبة الصدر، ١۴١۵ق.
تفسیر القرآن الحکیم المشتهر باسم تفسیر المنار، محمد عبده، و محمد رشید رضا، قاهره، مطبعة المنار، ١٣۶۶ق.
تفسیر القرآن العظیم، ابن ‌ابی‌حاتم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، ١۴١٩ق.
تفسیر القرآن الکریم، عبدالله محمود شحاته، قاهره: دارغریب، ١۴٢١ق.
تفسیر الکاشف، قم، محمدجواد مغنیه و موسی دانش، بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، ١٣٨۵ش.
التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، محمد بن عمر فخر رازی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
التفسیر الکبیر، طبرانی، سلیمان بن احمد، ، ٢٠٠٨م. اربد - اردن، دارالکتاب الثقافی
التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، وهبه زحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ١۴١٨ق.
التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، محمد سید طنطاوی، قاهره، بی‏نا بی‏تا.
تفسیر روح المعانی، شهاب الدین آلوسی، بی‏جا، بی‏نا، بی‏تا.
تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، تحقیق: حسین درگاهی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مؤسسة الطبع و النشر، ١٣۶٧ش.
تفسیر مقاتل بن سلیمان، مقاتل بن سلیمان، بیروت، بی‏نا، ۱۴۲۳ق.
تهذیب اللغة، محمد بن احمد ازهری، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۱ق.
جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، محمد بن جریر طبری، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق.
الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۶۴ش.
جمهرة اللغة، ابن درید محمد بن حسن، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۸م.
زهرة التفاسیر، محمد ابوزهره، بیروت، دارالفکر العربی، بی‏تا.
سنن ابن ماجه، ابن ماجه محمد بن یزید، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۸ق.
سنن ابی‏داود، ابوداود سلیمان بن اشعث، قاهره، دارالحدیث،  ۱۴۲۰ق.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت، دارالفکر، ١۴١٩ق.
الصحاح، اسماعیل بن حماد و عطار جوهری، تحقیق: احمد عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ١۴٠۴ق.
العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم، مؤسسة دارالهجره، ۱۴۰۹ق.
الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، محمد صادقی تهرانی، قم، شکرانه، ١٣٣۴ق.
فی ظلال القرآن، سید قطب، بیروت، دارالشروق، ۱۴۲۵ق.
الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، محمود بن عمر زمخشری، مصحح: حسین احمد، مصطفی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
الکشف و البیان، احمد بن محمد ثعلبی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم، بیروت، دارصادر، ۱۴۱۴ق.
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، مصحح: فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران، ناصرخسرو. ١٣٧٢ش.
المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ابن‌عطیه عبدالحق بن غالب، بیروت، دارالکتب العلمیة، ١۴٢٢ق.
مفردات الفاظ قرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، بیروت، دارالشامیة،۱۴۱۲ق.
من وحی القرآن، محمد حسین فضل‏الله، بی‏جا، بی‏نا، ۱۴۳۴ق.
المیزان فی تفسیر القرآن، محمدحسین طباطبایی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ١۴١٧ق.