1
پژوهشگر مرکز پژوهش های بین رشته ای معارف اسلامی و علوم سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز
2
دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران
10.22034/hs.2022.50276.3179
چکیده
در تراث حدیثی امامیه پارهای گزارشها وجود دارد که اهل بیت(علیهمالسلام) به عنوان مصداق حقیقی عرب و نژاد برتر و شیعیان ایشان نیز عرب و یا به عنوان «موالی» معرفی گردیدهاند. در مقابل، دشمنان ایشان نیز با تعابیری چون بادیهنشین و «عجم» توصیف شدهاند. نگارندگان در پژوهه حاضر برآنند تا با تدوین «خانواده حدیثی» و کاربست روش تحلیل گفتمان تاریخی به فهم صحیحی از این احادیث دستیابند و مقصود اصلی از این احادیث را در بستر فرهنگی-اجتماعی تاریخ صدور آنها تبیین نمایند. با بهرهجویی از این دو روش در تحلیل احادیث مذکور، چنین به دست میآید که واژگانی چون «عرب، اعراب، موالی و عجم» در این احادیث، معنای لغوی آنها مقصود اصلی نیست، بلکه معانی اصطلاحی آنها مد نظر معصومان است که ناظر به جایگاه برتر ایمانی و معرفتی اهل بیت و شیعیان ایشان و انحراف و انحطاط اخلاقی و ایمانی مخالفان ایشان است؛ از سوی دیگر چنین روایاتی در رویارویی با گفتمان رقیبی صدور و بازتاب یافته است که در صدد ترویج گفتمان برتری نژاد عرب بر غیر عرب بود و اهل بیت به نقد و ابطال این گفتمان پرداختهاند.