تأثیر تمایزات فرهنگی در فهم تشبیه انسان به أَتَانٍ دَبِرَةٍ (الاغ زخم‌پشت‌) در نامه 45 نهج‌البلاغه

میرزائی, پوران; سلمانی, عطیه; زرین کلاه, الهام

doi:10.22034/hs.2023.50508.3254

تأثیر تمایزات فرهنگی در فهم تشبیه انسان به أَتَانٍ دَبِرَةٍ (الاغ زخم‌پشت‌) در نامه 45 نهج‌البلاغه

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه حدیث، دانشکده علوم و معارف حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران.

² کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث, دانشگاه قرآن و حدیث، تهران، ایران

³ استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، مرکز آموزش عالی اقلید، ایران.

10.22034/hs.2023.50508.3254

چکیده

یکی از نکات ضروری در مواجهه با متون کهن بویژه متون دینی، توجه به واژگانی است که در معنای لغوی به کار نرفته‌اند؛ بلکه متکلم متناسب با فرهنگ گفتاری رایج در عصر خود، مفهومی مجازی، اراده کرده است. تشبیه رخدادیست که گاه کاربست آن در متون کهن مانند نهج‌البلاغه موجب پیچیدگی معنا گشته. معادل‌گزینی صحیح برخی از این گزاره‌های تشبیهی بویژه آن دسته که از معنای مستعمل کهن خود فاصله گرفته‌اند، دقتی دوچندان می‌طلبد و ‏عدم توجه به مجاز بودن، برداشت ناصواب از کلام را به همراه دارد. نامه 45 نهج البلاغه که امیر مؤمنان% در آن خود را به «ماده الاغی پشت‌زخم» تشبیه کرده‌اند، از این سنخ گزاره‌ها به شمار می‌رودکه در وهله اول ‏معنای ظاهری آن کژتاب است و در ادبیات معاصر، نامتعارف جلوه می‌کند. موضوعی که چرایی کاربست آن، مسئلة نوشتار حاضر است که به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ استنتاجی، با مراجعه به کاربست در متون اصیل، توجه به فضای صدور، سیاق و بهره‌گیری از شاخصه‌های گفتاری فرهنگ عرب متقدم، به نفی پندار رایج بر انحصار این تعبیر در معنای منفی می‌پردازد. اثبات چند کاربردی بودن این تعبیر و کاربست توأم مثبت و منفی، در سده نخستین، از مهم‌ترین ثمرات این پژوهش به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات