تبیین مفهومِ روایت «خَیرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ‏ لَا یرَینَ‏ الرِّجَالَ‏ وَ لَا یرَاهُنَّ الرِّجَال‏» در منابع حدیثی شیعه و اهل سنّت

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن دانشگاه قرآن وحدیث

2 دانشیار گروه قرآن دانشگاه قرآن و حدیث

10.22034/hs.2024.50934.3408

چکیده

در برخی منابع متقدم و متأخّر شیعه و اهل سنّت روایتی آمده است با این مضمون که حضرت زهرا (س) در پاسخ سؤال رسول خدا (ص) فرمودند: «خَیرٌ لِلنِّسَاءِ أَنْ‏ لَا یرَینَ‏ الرِّجَالَ‏ وَ لَا یرَاهُنَّ الرِّجَال‏»؛ «بهترین چیز برای زنان این است که مردی را نبینند و مردان نیز آنان را بنینند» (با اختلافاتی در نقل).

بررسی سندی و دلالی روایت یاد شده، هدف این پژوهش است. نتیجه بررسی سندی حدیث نشان می‌دهد که حدیث یاد شده در مصادر شیعه مرسل است و در مصادر اهل سنت نیز دچار ضعف رجال سند است.

امّا در بررسی متن و دلالت روایت، صرف نظر از بحث سند و به ویژه با توجه به معاضدت این حدیث توسط احادیث دیگر، اولاً از این روایت، حرمت حضور زنان در اجتماع به دست نمی‌آید؛ و ثانیاً این حدیث، بیانگر هیچ حکم الزامی دالّ بر فعل یا ترک نیست؛ بلکه در مقام بیان یک اصل ارشادی و ارزش اخلاقی و حقیقت دینی و واقعیت اجتماعی است و آن این که: ارتباط مستقیم زن و مرد نامحرم هرچه کمتر باشد بهتر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
احیاء علوم الدین، ابوحامد غزالی، شرح: عبدالقادر بن شیخ عیدروس، بی‏جا: دارالکتاب العربی، بی‏تا.
إسعاف الراغبین فی سیرة المصطفی و فضایل اهل بیته الطاهرین، محمد بن علی الصبان، بی‏جا: بی‏نا، بی‏تا، نسخه خطی.
أطراف الغرائب و الأفراد للدار قطنی، محمد بن طاهر ابن قیسرانی، نسخه و صححه: جابر بن عبدالله السریع، بی‏جا: بی‏نا، ۱۴۲۸ق.
الأعلام، خیرالدین زرکلی، بیروت: دارالعلم للملایین، چاپ هشتم، ۱۹۸۹م.
إماطة الجهل بحال حدیثی «ما خیر للنساء؟» و «عقدة الحبل»، أم عبد الرحمن بنت النوبی، قدم له و راجعه و حرّره و عقب علیه: أبو عبد الرحمن محمد عمرو بن عبد اللطیف.- الجیزة، مصر: مکتبة التوعیة الإسلامیة، ۱۴۱۳ق، ۳۶ ص (من أبواب النکاح؛ ۱).
الأنساب، عبدالکریم بن محمد سمعانی، تصحیح: عبد الرحمن بن یحیی معلمی، هند – حیدرآباد: مطبعة مجلس، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق‏.
اهل بیت کلید مشکل‏ها، محمد تیجانی سماوی، ترجمه: محمد جواد مُهری، قم: بنیاد معارف اسلامی، ۱۳۸۶ش.
بحار الانوار، محمد باقر بن محمد تقی مجلسی‏، بیروت: دارإحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
البحر الزخار المعروف بمسند البزار، ابی‏بکر احمد بن عمرو بن عبد الخالق العتکی البزّار، تحقیق: د. محفوظ الرّحمن زین الله، المدینة المنورة: مکتبة العلوم و الحکم، ۲۰۰۹م/ ۱۴۳۰ق.
التعلیقة الإستدلالیة علی العروة الوثقی، علی مشکینی، تحقیق: محمد حسین درایتی، قم: مؤسسة دارالحدیث العلمیة و القافیة، ۱۴۳۴ق.
تقریب التهذیب، ابن حجر عسقلانی، تحقیق: محمد عوامة، سوریه: دارالرشید، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی‏، محمد بن عیسی ترمذی، تحقیق و شرح: احمد محمد شاکر، قاهره‏: دارالحدیث‏، ۱۴۱۹ق‏.
حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، أحمد بن عبدالله أبو نعیم اصفهانی، بیروت: دارالفکر، قاهره: مکتبة الخانجی، ۱۴۱۶ق.
دروس تمهیدیة فی الفقه الإستدلالی علی المذهب الجعفری‏، باقر ایروانی، قم: مؤسسة الفقه، للطباعة والنشر، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق‏.
دعائم الاسلام‏، ابن حیون، تحقیق و تصحیح: آصف فیضی، ‏قم: مؤسسة آل البیت:‏، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
«دفاع از حدیث (۶)»، مهدی حسینیان قمی، فصلنامه علوم حدیث، ش ۹،  ۱۳۷۷ش، ص۱۷۲- ۱۷۹.
رسائل حجابیه، شصت سال تلاش علمی در برابر بدعت کشف حجاب (مجموعه ۳۳ رساله و کتاب که از سال ۱۲۹۰ تا ۱۳۴۸ش درباره حجاب نوشته شده و توسط رسول جعفریان به زبان فارسی گرد آمده است)، رسول جعفریان، قم: دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
سلسلة الأحادیث الضعیفة و أثرها السّیء فی الأمّةِ، محمد ناصر الدین ألبانی، ریاض: مکتبة المعارف للنشر و التوزیع، ۱۴۲۵ق.
سنن أبی‏داود، سلیمان بن اشعث ابوداود سجستانی، شرح و تحقیق: سید محمد و دیگران، قاهره: دارالحدیث‏، ۱۴۲۰ق‏.
السنن الکبری‏، احمد بن علی نسائی، تحقیق عبدالغفار سلیمان بنداری و دیگران‏، گردآورنده: احمد شمس‏الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی
بیضون‏، ۱۴۱۱ق‏.
الشهاب فی مسالة الحجاب، مصطفی شریعت موسوی اصفهانی، تحقیق: محمدحسن شریعت موسوی، قم: دارالتفسیر، ۱۳۸۵ش.
العیال، ابن أبی الدنیا البغدادی، تحقیق و تعلیق: نجم الدین عبدالرحمن خلف، المملکة العربیة السعودیة: دار ابن القیم، ۱۴۱۰ق.
الکافی، محمد بن یعقوب‏ کلینی، تحقیق و تصحیح: علی‏اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
«کتاب مولد فاطمة»، بازسازی و گردآوری: محمد هادی یوسفی غروی، میراث حدیث شیعه، دفتر نوزدهم، به کوشش مهدی مهریزی و علی صدرایی خویی، مرکز تحقیقات دارالحدیث، ۱۳۸۷ش، ص۱۷۳ - ۱۹۰.
کشف الأستار عن زوائد البزّار علی الکتب السِّتَّةِ، حافظ نورالدّین علی بن ابی‏بکر هیثمی، تحقیق: حبیب الرّحمن الأعظمی، مؤسسة الرّسالة، ۱۳۹۹ق.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی‏، تحقیق و تصحیح: سید هاشم رسولی محلاتی، ‏تبریز: بنی‏هاشمی‏، ۱۳۸۱ق‏.
کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علاء الدین علی متّقی بن حسام الدین الهندی، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، ۱۴۱۹ق.
مأساة الزهراء۳‏، جعفر مرتضی عاملی‏، بیروت: دار السیرة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق‏.
مبانی منهاج الصالحین، سید تقی طباطبایی قمی، بإشراف: عباس حاجیانی، قم: قلم ‏الشرق، ۱۴۲۶ق.
مدارک العروة، علی پناه اشتهاردی، تهران: منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة. دار الأسوة للطباعة و النشر، ۱۴۱۷ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، حسین بن محمد تقی‏ نوری، قم: مؤسسة آل البیت:‏، ۱۴۰۸ق‏.
مسند الإمام أحمد بن حنبل‏، احمد ابن حنبل، تحقیق: عامر غضبان و دیگران، بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ق‏.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم خویی، بی‏جا: بی‏نا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
معجم الصحابة، عبد الباقی‏ بن قانع بغدادی، تحقیق: خلیل ابراهیم قوتلای، ‏بیروت: دار الفکر، ۱۴۲۴ق‏.
مکارم الأخلاق‏، حسن بن فضل‏ طبرسی، قم: الشریف الرضی‏، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
مناقب آل أبی طالب:، ابن شهر آشوب مازندرانی، قم: علامه‏، ۱۳۷۹ق‏.
موسوعة الإمام الخوئی، ابوالقاسم خوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، عبدالاعلی موسوی سبزواری، قم: مؤلف، ۱۴۱۳ق.
النجعة فی شرح اللمعة، محمدتقی شوشتری، تهران: کتابخانه صدوق، ۱۳۶۴ش.
النوادر، فضل الله بن علی راوندی کاشانی‏، تحقیق و تصحیح: احمد صادقی اردستانی، قم: دارالکتاب‏، بی‏تا.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن شیخ حر عاملی،‏ تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل البیت:‏، قم: مؤسسة آل البیت:‏، ۱۴۰۹ق‏.
وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ابن خلکان،‏ تحقیق: إحسان عباس، بیروت: دار صادر، ۱۹۹۰- ۱۹۹۴م.