هویت‌شناسی چهار «مسعده»در آراء رجالیون

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام

2 هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث

3 گروه علوم قرآن و حدیث

10.22034/hs.2024.50557.3273

چکیده

اشتراک دو یا چند راوی در عنوان از جمله موانعی است که اعتبارسنجی روایات را با چالش‌هایی روبه رو کرده است. یکی از این موارد اشتراک چهار مسعده با عناوین «مسعده بن صدقه»، «مسعده بن یسع»، «مسعده بن زیاد» و «مسعده بن فرج» است. رجالیون هم در وثاقت و هم در مذهب این چهار نفر دچار اختلاف‌نظر شده‌اند.در این مقاله پس از ذکر شرح حال مسعده در منابع رجالی فریقین، فرضیه‌های مختلف مبنی بر اتحاد و یا تعدد مسعده‌ها مورد مطالعه قرار گرفت و سپس به بررسی ادله وثاقت و تضعیف مسعده در منابع امامیه پرداخته شد. با توجه به ادله مذکور از جمله اسناد کافی، یکسان بودن محتوای روایات، انتساب قبیله‌ای و مشترک بودن کنیه ، اگر نتوان اتحاد تمام مسعده‌ها را ثابت کرد اما به نظر می‌رسد حداقل مسعده بن صدقه و مسعده بن یسع یکی باشد که امامی بوده و دارای وثاقت است. با توجه به ذکر نام مسعده بن زیاد در منابع زیدی و محتوای روایات او دال بر زیدی بودنش و اینکه بین رجالیون در مذهب و وثاقت مسعده‌ها اختلاف است، گمان می‌رود این اختلاف را بتوان در تمییز بین مسعده بن صدقه و مسعده بن زیاد توجیه کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


«أحسن الفوائد فی أحوال المساعد»، محمد جواد شبیری زنجانی، تراثنا، ۱۴۱۹ق.
اختیار معرفة الرجال، مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۴ش.
الانساب، عبدالکریم سمعانی، حیدرآباد: دائرة المعارف عثمانیه. ۱۳۸۲ق.
بحوث فی شرح العروة الوثقی، سید محمد باقر شهید صدر، محقق: محمود هاشمی، قم: مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی، ۱۴۰۸ق.
«بررسی و ارزیابی روش شیخ طوسی در نقد رجال و آثار»، رحیمه شمشیری و مهدی جلالی، نشریه مطالعات اسلامی، شماره ۸۰، ۱۳۸۶ش.
«بررسی مبانی رجالی علامه حلی در خلاصة الاقوال»، علی انجم شعاع، دو فصلنامه حدیث حوزه، شماره ۶، سال ۳، بهار - تابستان ۱۳۹۲ش.
«تأثیر زیدیه بر حدیث امامیه»، اعظم فرجامی، پایان‏نامه دکتری. دانشگاه قم، ۱۳۹۰ش.
تفسیر القمی،‏‏ علی بن ابراهیم قمی، محقق: طیّب‏ موسوی جزایری، قم: دار الکتاب‏، ۱۴۰۴ق.
تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، بیروت: دار احیاء التراث، ۱۴۱۲ق.
توثیقات عام و خاص، محمدکاظم رحمان ستایش، قم: انتشارات دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۸۷ش.
تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة، محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ق.
جستارهای رجالی، محمدمهدی شب زنده‏دار، قم: مؤسسه فقهی ذکر، ۱۳۹۸ش.
الجرح و التعدیل، ابن ابی حاتم رازی، حیدر آباد هند: دائرة المعارف العثمانیه، ۱۲۷۱ق.
الخصال، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، محقق / مصحح: علی اکبر غفاری، قم: جامعه حوزه مدرسین، ۱۴۰۳ق.
خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، علامه حلی، قم: نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
روضة المتقین، محمدتقی مجلسی، تهران: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشان پور، ۱۴۰۶ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، تحقیق: موسی شبیری زنجانی. قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۵ش.
الرجال، ابن داود حلی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۴۱۷ق.
الرجال، احمد بن محمد برقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی، قم: نشر فقاهت، ۱۴۱۵ق.
شرح البدایه فی علم الدرایه، شهید ثانی، قم: نشر محلاتی، ۱۴۲۱ق.
شرح عروة الوثقی، مرتضی حائری، قم: جامعه حوزه مدرسین، ۱۴۲۹ق.
فرقه‏های شیعه، علی ربانی گلپایگانی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه ی علمیه، ۱۳۹۳ش.
الفهرست، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی، نشر فقاهت، ۱۴۱۷ق.
قاموس الرجال، محمدتقی تستری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: ۱۴۱۰ق.
«کامل الزیارات و شهادت ابن قولویه به وثاقت راویان»، پژوهش‏های رجالی، شماره اول، ۱۳۹۷.
کتابخانه ابن طاوس، اتان کلبرگ، مترجمان: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: کتابخانه عمومی آیة الله عظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۱ش.
الکافی، قم: دار الحدیث،‏ ۱۴۲۹ق.
الکافی، محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی، محقق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم‏، ۱۴۰۷ق.
الکامل فی ضعفاء الرجال، عبدالله بن عدی، بیروت: دارالجیل، ۱۴۲۲ق.
کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، تحقیق: عبد الحسین امینی. نجف اشرف: ‏دار المرتضویه، ۱۳۶۵ق.
اللباب فی تهذیب الأنساب، ابن أثیر، بیروت: دار صادر، ۱۴۱۵ق.
موسوعة أقوال أبی الحسن الدارقطنی فی رجال الحدیث و علله، جمعی از نویسندگان: محمد مهدی المسلمی - أشرف منصور عبد الرحمن - عصام عبد الهادی محمود - أحمد عبد الرزاق عید - أیمن إبراهیم الزاملی - محمود محمد خلیل، بیروت: عالم الکتب للنشر و التوزیع، ۲۰۰۱م.
المصابیح، حسنی، احمد بن ابراهیم، بی‏جا، مؤسسة الإمام زید بن علی الثقافیة، ۱۴۲۲ق.
مختلف الشیعه، علامه حلی، قم: جامعه مدرسین قم: ۱۴۱۳ق.
معجم الرجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، سید ابوالقاسم خویی، قم: نشر دفتر آیة الله خویی، ۱۴۰۹ق.
المعتبر فی شرح المختصر، محقق حلی، قم: انتشارات سید الشهدا۷، ۱۴۰۷ق.
الملل و النحل، محمد بن عبد الکریم شهرستانی، بیروت: دارالمعرفه، ۱۴۰۴ق.
من لا یحضره الفقیه، محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی (شیخ صدوق)، تحقیق: علی اکبر غفاری،‏ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، دوم، ۱۴۰۴ق.
نکاح: تقریرات درس آیة الله شبیری زنجانی، سید موسی شبیری زنجانی، تهران: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز، ۱۳۸۲-۱۳۸۳ش.
الوجیزة فی الرجال، محمدباقر مجلسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۲۰ق.