واکاوی مولفه های معروف و نسبت آن ها با اختیاربر پایه حدیث«تمّت السعادة»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

حوزه علمیه

10.22034/hs.2024.51108.3430

چکیده

اغلب روایات باب المعروف در کتب حدیثی شیعه اشاره به جایگاه و آثار معروف یا همان احسان دارد و بدیهی است که صرف شناخت آثار احسان،کافی برای انجام آن نیست. بنابراین بعد از شناخت آثار معروف،نوبت به شناخت مراحل انجام معروف می‌رسد. حدیث «تمّت السعادة» تنها حدیثی است که مدلول آن بیانگر فرایند انجام معروف است. هدف این پژوهش بررسی فقه الحدیثی این روایت است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد این حدیث از اعتبار کافی برخوردار است و اختلاف چندانی میان نقل‌های این حدیث وجود ندارد. در این حدیث شریف فرایند انجام معروف از رغبت و قدرت آغاز می‌شود و با توفیق الهی پایان می‌یابد. نگارنده در این نوشتار بر آن است نخست مناسبات این سه مولّفه با یکدیگر یعنی «نسبت نیّت و توفیق، نسبت قدرت و توفیق» را نشان دهد و ثانیا به تبیین عدم ناسازگاری صنع الله بودن این سه مولفه با اختیار انسان بپردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


‏‫الإرشاد، مفید، قم، المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
‏‫الأمالی، محمد بن حسن طوسی، قم، دارالثقافة، 1414ق.
‏‫البلد الأمین، کفعمی، ‏‏مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، نوبت اوّل، 1418ق.
‏‫التوحید، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
الخصال، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، قم، نسیم کوثر، ۱۳۸۲ش.
‏‫الزهد، حسین بن سعید اهوازی، قم، المطبعة العلمیة، 1399ق.
‏‫الصحیفة السجادیة، علی بن حسین۷، قم، نشر الهادی، ۱۳۷۶ش.
‏‫الفقه المنسوب للإمام الرضا۷، علی بن موسی۷، ‏‏ قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1406ق.
‏‫الکافی، کلینی، ‏‏ قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث،  1387ش.
‏‫المحاسن، احمد بن محمد برقی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، بی‌تا.
‏‫المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، فیومی، ‏‏ قم، مؤسسة دارالهجرة، 1414ق.
‏‫الوافی، فیض کاشانی، اصفهان، مکتبة الإمام أمیرالمؤمنین علی۷ العامة، 1406ق.
‏‫بحار الأنوار، محمدباقرمجلسی، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1368ش.
‏‫بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، قم، مکتبة آیة‏الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
تجرید الاعتقاد، نصیرالدین طوسی، مکتب الاعلام الاسلامی، 1407ق.
‏‫تحف العقول، ابن‌شعبه حرانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1363ش.
‏‫تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حر عاملی، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1416ق.
التمهید فی العقائد، محمدباقرعلم الهدی، حسین مدرسی، العتبه الحسینة المقدسة، نوبت اوّل، 2019م.
جامع السعادات، نراقی، اسماعیلیان، نوبت هشتم، 1386ش.
‏‫دعائم الإسلام، نعمان بن محمد ابن حیون، قم، ‏‏مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1383ش.
سنّت‏های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن، محمد باقر صدر، ترجمه: حسین منوچهری، مرکز نشر فرهنگی رجاء، نوبت اوّل، 1369ش.
علل الشرائع، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، قم، مؤمنین، ۱۳۸۰ش.
‏‫کنز الفوائد، کراجکی، قم، دارالذخائر، 1410ق.
‏‫لسان العرب، ابن منظور، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
‏‫مجمع البحرین، طریحی، مکتبة المرتضویة.
‏‫مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها، علی بن جعفر عریضی، مشهد مقدس، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1368ش.
‏‫مستدرک الوسائل، نوری، بیروت، ‏‏مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1408ق.
‏‫مصباح الشریعة، جعفر بن محمد۷ مؤسسة الأعلمی للمطبوعات: بیروت، 1400ق.
‏‫مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانی، بیروت، دارالشامیة، 1412ق.
مقالات فلسفی، شهیدمطهری، صدرا، 1389ش.
‏‫مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسی، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
‏‫من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1363ش.
منطق فهم حدیث، سیدمحمدکاظم طباطبایی، قم، انتشارات ‏‏مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی=، 1393ش.
النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ابن اثیر، قم، اسماعیلیان،  1367ش.
‏‫نهج البلاغة (صبحی صالح)، محمد بن حسین شریف الرضی، ‏‏ قم، مؤسسة دارالهجرة، 1414ق.
«مفهوم‏شناسی سنّت توفیق و اسباب تحقّق آن از منظر وحی»، نیکو دیالمه، کتاب قیّم، زمستان1390، شماره4
«نقش بنیادین نیّت و انگیزه در اعمال انسان» حسین تربتی، نشریه مبلغان، آذر1394، شماره197.