جستارِ تحلیلی روایات معاریض کلام و تطبیقات آن در فقه الحدیث

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) قم

2 مرکز فقهی ائمه اطهار

10.22034/hs.2024.51295.3484

چکیده

یکی از واژگان پرتکرار در تراث روایی که معصومین (علیهم السلام) بر آن تاکید داشته اند؛ واژه «معاریض»‌می‌باشد، انگاره های مختلفی نسبت به گستره و کاربست معنایی معاریض وجود دارد اما اندیشه صحیح این است که در این واژه نقل مفهومی به مفهوم دیگر رخ نداده است و به همان معنای عرفی و لغوی خود یعنی خلاف تصریح گویی در روایات استفاده شده است.معاریض یکی از عناصر الگوریتم استظهار بلکه مهمترین آنها است؛ به گونه ای که اگر شخصی به معاریض کلام معصومین(علیهم السلام) و روش های استخدام معاریض در کلام توسط ایشان(علیهم السلام) آشنایی نداشته باشد، مفهوم اجتهاد از او صحت سلب دارد و این مفاد به خوبی از روایاتی که مشتمل بر امر به فهم معاریض است استفاده می‌شود.

پژوهش حاضر با هدف مرور نظام مند و روش تحلیلی_توصیفی؛ به بررسی عناصر سه گانه نیل به مراد جدی این روایات که عبارت است از صدور و دلالت و جهت صدور این روایات پرداخته است؛ نسبت به بازکاوی اخبار معاریض به مثابه یک قاعده اساسی در استظهار و یک نهاد مهم در رفع تعارضات میان روایات، پژوهش مستقلی وجود ندارد و این مطلب برای اولین بار در کلمات آیت الله سیستانی (سیستانی،1441ق،ج1،ص352) مطرح گردیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد9‏، محمد بن حسن صفار، تحقیق: محسن بن عباسعلی‏ کوچه باغی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق‏.
تعارض الادلّه و اختلاف الحدیث، سید علی حسینی سیستانی، قم، اسماعیلیان، اول، 1441ق.
التعارض، محمدکاظم بن عبد العزیز یزدی، قم، مؤسسه انتشارات مدین‏، اول، 1426ق.
تهذیب الأحکام، ابو جعفر محمّد بن حسن طوسی، تحقیق: سیّد حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چهارم، 1407ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، ششم، 1365ش.
الرجال، محمد بن حسن طوسی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1415ق.
الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، عبدالحسین امینی، قم، مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، اول، 1416ق.
فرائد الاصول، مرتضی انصاری، قم، مجمع الفکرالاسلامی، بیست و هفتم، 1422ق.
فرهنگ‏نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اول، 1389ش.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، قم، نشر هجرت، چاپ دوم، 1409ق.
کفایة الاصول، آخوند محمد کاظم خراسانی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، سیزدهم، 1431ق.
لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم، قم، نشر ادب الحوزه، 1405ق.
مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، سوم، 1416ق.
المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، احمد بن محمد فیومی، قم، مؤسسه دارالهجرة، چاپ دوم، 1414ق.
المعاریض و التوریه، سید مرتضی حسینی شیرازی، تهران، دلیل ما، اول، 1394ش.
معانی الأخبار، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1403ق.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم خویی، بی‏جا، بی‏نا، پنجم، 1413ق.
النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، مبارک بن محمد بن اثیر، تحقیق: طاهر احمد زاوی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش.
وسائل الشیعة، محمد بن حسن حر عاملی‏، تحقیق: مؤسسة آل البیت:، قم، مؤسسة آل البیت:‏، 1409ق.
وقایة الأذهان، محمدرضا نجفی اصفهانی، قم، مؤسسه آل البیت:، اول، 1413ق.