بررسی انتقادی کارکرد اصل «عدالت صحابه» نزد عسقلانی، با هدف توثیق راویان در لسان المیزان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان ، کاشان، ایران.

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

10.22034/uh.2025.51504.3530

چکیده

ادّعای عدالت تمامی‌صحابه از جمله اساسی‌ترین مبانی رجالیِ اغلب اهل‌سنت محسوب می‌شود، به نحوی‌که این مبنا مرزهای حدیثی-رجالیِ آنان را از دیگر مذاهب متمایز کرده است.هرچند تصریح رجالیون اهل‌سنت به عدالت‌صحابه در تألیفات آنان آشکار است؛ با بررسی عمیق تر اظهارات یک رجالی می توان میزان اهتمام او به این مبنا را تحصیل کرد.ابن‌حجر عسقلانی رجالی اهل‌سنت زیسته در قرن 8 و 9 قمری، از جمله معتقدین به عدالت تمامی‌صحابه است.او صاحب تصانیف متعدد رجالی از جمله کتاب «لسان‌المیزان» است که آن را ناظر بر کتاب «میزان‌الاعتدال فی نقد‌الرجال» ذهبی نگاشته است.ذکر نام برخی از صحابه در میزان‌الاعتدال و ضعیف و مجهول معرفی شدن آنان توسط ذهبی،عسقلانی را بر آن داشته تا ضمن انتقاد به ذهبی، با شیوه‌های گوناگونی به دفاع از صحابه بپردازد.چیستیِ این شیوه‌ها، پرسش اصلی پژوهش فراروی است. از این رو با روش توصیفی‌تحلیلی و رویکردی نقادانه به کنکاش در لسان‌المیزان پرداختیم.نتیجه تحقیق نشان می دهد، عسقلانی با راهکارهایی همچون مراجعه به مصادر اصلی مورد استفاده ذهبی، حکم به تصحیف نام صحابی، استناد به تعدد راویانِ صحابه، تأویل کلام رجالیون، نیز نقل روایت در مَدح صحابی، به دفاع از صحابه پرداخته است، هرچند پاره‌ای از مستندات او از استحکام کافی برخوردار نبوده و با نقدهایی مواجه است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اختصار علوم الحدیث، اسماعیل‌ بن عمر بن کثیر، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، یوسف بن عبدالله بن محمد بن عبدالبر، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
أسد الغابة فی معرفة الصحابة، عزالدین بن اثیر، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
أسد الغابة فی معرفة الصحابة، عزالدین بن اثیر، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
الاصابة فی تمییز الصحابه، احمد بن علی عسقلانی، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.
التاریخ الکبیر، محمد بن اسماعیل بخاری، با حواشی: محمود محمد خلیل، حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة، بی‌تا.
تاریخ دمشق، ابوالقاسم بن عساکر، تحقیق: عمرو بن غرامة العمروی، بی‌جا: دارالفکر للطباعة والنشر، 1415ق.
الجرح و التعدیل، عبدالرحمان بن أبی‌حاتم رازی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1271ق.
سیری در آیات ولایت و امامت (نقد نظریة عدالت صحابه)، محمد یثربی، قم، علامه بهبهانی، 1390ش.
الصحیح، محمد بن حبان، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1408ق.
الضعفاء الصغیر، محمد بن اسماعیل بخاری، تحقیق: محمود ابراهیم زائد، حلب: دارالوعی، 1396ق.
فتح المغیث، محمد بن عبدالرحمان سخاوی، تحقیق: صلاح محمد عویضة، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1414ق.
لسان المیزان، احمد بن علی عسقلانی، تحقیق: عبدالفتاح أبوغدة، بیروت، دار البشائر الاسلامیة، 1423ق.
مبانی حجیت آرای رجالی، سیف‌الله صرامی، قم، دارالحدیث، 1390ش.
میزان الاعتدال فی نقد الرجال، شمس‌الدین ذهبی، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر، 1382ق.
نزهة النظر فی توضیح نخبة الفکر فی مصطلح أهل الأثر، احمد بن علی عسقلانی، تحقیق: عبدالله بن ضیف الله الراحیلی، ریاض، مطبعة سفیر، 1422ق.
«بررسی دیدگاه فخررازی در عدالت صحابه»، طاهره سادات میرفخرائی و غلامحسین اعرابی، پژوهش‏نامه قرآن و حدیث، 1401ش، شماره 30.
«تأملی در اسناد احادیث ناظر بر عدالت‌صحابه»، حمیدرضا فهیمی‌تبار و مهدی آذری‌فرد، فصلنامه تحقیقات‌ علوم قرآن و حدیث، 1393ش، شماره 3.
«عدالة الصحابه فی القرآن، دراسة مفارنة بین تفاسیر أهل السنة والبدعة الشیعة الاثنا عشریة أنموذجا»، عمر عبدالرحمان محمود شنک، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، جامعة الخیل، کلیة الدراسات العلیا، 2019م.