کلان راهبرد کتمان در حدیث امامیه و مسئله نقض اصول همکاری زبانی

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قرآن و حدیث

2 دانشیار گروه کلام، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حیث

10.22034/uh.2025.51843.3580

چکیده

‌راهبردهای کتمان؛ چون تقیه، توریه و عدم اذاعه در حدیث امامیه در نگاه اولیه با اصول همکاری زبانی که اولین بار گرایس مطرح کرد متعارض به نظر می‌آید. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی تلاش کرده تا با تبیین راهبردهای کتمان درحدیث امامیه، به نسبت‌ آنها با اصول همکاری زبانی گرایس برسد. یافته‌های پژوهش نشان داد که سبک بیان خاص امامان در شرایط سخت، با تکیه بر راهبردهای کتمان در جهت اصول همکاری زبانی می‌باشد و با مخاطب سنجی و آگاهی بخشی به برخی اصول دیگر چون تخالف با عامه، کلی نگری معرفت دینی و قرائن کلامی، و با استفاده از تنش معنایی، مخاطب را به لایه‌های گفتمانی و عمیق‌تری از کلام هدایت کرده است؛ در نتیجه نقض ظاهری اصول گرایس، به شکست ارتباط، منجر نشده بلکه معانی تلویحی جدیدی ایجاد می‌کند که با عطف نظر به کارکرد اجتماعی زبان به مثابه مکانیسمی برای بقای جامعه شیعی عمل می‌کند. در این صورت، گزاره کارکرد معنای خود را همچنان حفظ کرده اما لازم است معنا در نیات، مقاصد و کارکردهای اجتماعی جستجو شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
آشنایی با علوم بلاغی، حمید محمدی، قم، نشر هاجر، ۱۳۸۷ش.
إختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تصحیح میر داماد الأسترآبادی، تحقیق السید مهدی الرجائی، قم، مؤسسه آل‌البیت:، ۱۴۰۴ق.
ارتباط نهج‌البلاغه با قرآن، مجید معارف و حامد شریعتی، تهران، سمت، ۱۳۹۵ش.
اصول الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب ‌الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، محمد باقر مجلسی، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
بیان و معانی، سیروس شمیسا، تهران، میترا، ۱۳۸۴ش.
تاج العروس، مرتضی زبیدی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ق.
تحلیل گفتمان انتقادی، فردوس آقاگل‌زاده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
ترجمه و شرح اصول کافی، جواد مصطفوی، تهران، کتاب‌فروشی علمیه اسلامی، ۱۳۶۹ش.
الجامع لأحکام‌القرآن (تفسیر القرطبی)، محمد بن احمد قرطبی، قاهره، دارالکتاب المصریه، ۱۹۶۴م.
دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ایرناریما مک‌کاریک، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه، ۱۳۸۵ش.
درآمدی به فلسفه زبان، ویلیام جی لایکن، ترجمه میثم محمد امینی، تهران، نشر هرمس، ۱۳۹۹ش.
درآمدی بر تحلیل گفتمان، برایان پالتریچ، ترجمه طاهره همتی، تهران، نشر نویسه پارسی، ۱۳۹۵ش.
روش فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۸۴ش.
العین، أبو عبدالرحمن خلیل بن أحمد فراهیدی بصری، تحقیق مهدی المخزومی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بی‌تا.
فروق‌اللغه، ابو هلال العسکری، بیروت، دارالآفاق ‌الجدیده، ۱۴۰۰ق.
کلیدواژه‌های کاربردشناسی، نیکولاس الوت، ترجمه مهرداد و بهداد امیری، تهران، نشر نویسه پارسی، ۱۳۹۹ش.
لسان العرب، محمد بن مکرم بن ‌منظور، بیروت، دارالصادر، ۱۴۱۰ق.
مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، نجف، دارالثقافه، ۱۳۹۵ق.
مختصر المعانی، سعدالدین تفتازانی، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
معانی الاخبار، محمد بن علی صدوق، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۶۱ش.
معنی کاربردشناختی، شیوان چپمن، ترجمه محمدرضا بیاتی، تهران، علمی، ۱۳۹۸ش.
منظورشناسی زبان و تحلیل گفتمان، عادل محمدی، تهران، نشر روش‌شناسان و نشر جامعه‌شناسان، ۱۳۹۴ش.
وسائل الشیعه، محمد بن حسن، حر عاملی، قم، مؤسسه آل‌البیت: لإحیاء التراث، ۱۴۱۴ق.
Davies, B. (2007). Grice's cooperative principle: Getting the meaning across. In D. Archer & P. Grundy (Eds.), The pragmatics reader (pp. 119–131). Routledge.
Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. In Syntax and Semantics 3: Speech Acts (pp. 41–58). Academic Press.
Grice, H. P. (1989). Studies in the Way of Words. Harvard University Press.
Hadi, A. (2013). A critical appraisal of Grice’s cooperative principle. Open Journal of Modern Linguistics, 3(1), 69–72. https://www.google.com/search?q=https://doi.org/10.4236 /ojml.2013.31008.
Horn, Laurence R. & Gregory Ward, The Handbook of Pragmatics, Oxford, Blackwell Publishing, 2004.
Leo Strauss (1988) PersecuƟon and the Art of WriƟng, Chicago & London: The University of Chicago Press, pp. 22-37.