«دلالت "افتا به روایات راوی" بر وثاقت راوی نزد مفتی و شرایط این دلالت» از دیدگاه آیت‌الله خویی و آیت‌الله شبیری همراه با نمونه‌هایی از تاثیر آن در اختلاف فتوی: مطالعه موردی «یاسین‌ضریر»

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد،

10.22034/uh.2025.51769.3569

چکیده

اعتبارسنجی روایات به روش متاخران بر پایه‌ی توثیقات خاص و عام استوار است. یکی از این توثیقات عمومی «افتاء و عمل به روایات راوی» یا به تعبیری «تلقی به قبول روایات راوی» است. هدف این نوشته بررسی دیدگاه آیت‌الله خویی و آیت‌الله شبیری پیرامون این توثیق عام به عنوان نشانه‌ای بر وثاقت راوی نزد مفتی است. این مقاله در صدد است از طریق مطالعه‌ی کتابخانه‌ای و با روش توصیفی-تحلیلی به نقش «افتاء» در ارزیابی «یاسین ضریر» و به تبع در فتوای فقهی بپردازد. یافته‌ی این پژوهش نشان می‌دهد مرحوم خویی افتای مطابق روایات را قرینه‌ی «اعتماد مفتی به روایات» و یا کاشف از «اعتماد مفتی به راوی» از باب اصالت وثاقت می‌داند نه «توثیق مفتی نسبت به راوی»، آقای شبیری با شروطی قرینیت افتا بر توثیق را پذیرفته و بر خلاف خویی و از همین راه به وثاقت «یاسین ضریر» نزد «کلینی»، «صدوق»، «طوسی» و ... معتقد شده و بر پایه حجیت خبر عدلین در موضوعات، حجیت اطمینان نوعی و حجیت مطلق ظن قوی در رجال از باب انسداد خود نیز یاسین ضریر را توثیق کرده است، فرجام دیدگاه‌های‌ پیش‌گفته، ناهمسویی در برخی فروع بوده است از جمله: محدوده‌ی طواف، جریان استصحاب برای احراز عدم پرداخت دیون متیقن میت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آشنایی با اصول علم رجال، سید علی دلبری، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ سوم، 1395ش.
استناد در روش شناخت رجال اسناد، جمعی از محققین با اشراف سید محمدجواد شبیری زنجانی، قم، انتشارات مرکز فقهی امام محمد باقر۷، چاپ اول، 1402ش.
ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، علامه حسن بن یوسف حلی، مشهد، آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‏های اسلامی، چاپ اول، 1381ش.
تهذیب الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
دانش رجال الحدیث، محمد حسن ربانی بیرجندی، مشهد، آستان قدس رضوی، شرکت به نشر، چاپ دوم، 1395ش.
دروس خارج اصول، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
دروس خارج بیع، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
دروس خارج خمس، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
دروس خارج صوم، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
دروس خارج نکاح، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
دور الشیعة فی الحدیث و الرجال نشأة و تطورا، جعفر سبحانی تبریزی، قم، مؤسسة الإمام الصادق۷، چاپ اول، 1389ش.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ اول، 1365ش.
علم درایه رجال و تراجم، سید موسی شبیری زنجانی، مقرر: مرتضی قاسمی کاشانی، کاشان، محتشم، چاپ اول، 1380ش.
فرائد الأصول، مرتضی بن محمد امین انصاری، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ نهم، 1428ق.
فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، محمد بن حسن طوسی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، چاپ اول، 1420ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
کتاب اجاره، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، یک جلد، بی‌تا.
کتاب حج، سید موسی شبیری زنجانی، قم، مرکز فقهی امام محمد باقر۷ وابسته به دفتر آیة الله العظمی شبیری زنجانی، بی‌تا.
المبسوط فی فقه الإمامیة، محمد بن حسن طوسی، تهران، مکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387ق.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم خویی، بی‌جا، بی‌نا، 1372ش.
مقباس الهدایة فی علم الدرایة، عبدالله مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، چاپ اول، 1411ق.
من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی ابن بابویه، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، چاپ دوم، 1363ش.
منتهی المقال فی أحوال الرجال، محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، چاپ اول، 1416ق.
موسوعة الامام الخوئی، سید ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، چاپ اول، 1418ق.
«ارزیابی وثاقت مشایخ محمد بن احمد بن یحیی بر پایه توثیق ابن ولید»، سید موسی شبیری زنجانی و علی خالق پور، پژوهش‏های رجالی، ش2، 1398ش.
«انسداد از دیدگاه آیة الله العظمی شبیری زنجانی»، مهاجری اصغری و سنایی، پژوهش‏های فقهی تا اجتهاد، ش12، 1393ش.
«تثبیت شهادت شیخ طوسی به وثاقت مشایخ ابن ابی عمیر»، صفوان و بزنطی، سید موسی شبیری زنجانی، روح‏الله شعبانی، داود عابدی اردکانی و میثم جواهری، پژوهش‏های رجالی، ش4، 1400ش.
«وثاقت مشایخ ابن ابی عمیر، صفوان و بزنطی بر پایه توثیق عام طوسی در عُدّه»، سید موسی شبیری زنجانی، روح‏الله شعبانی، داود عابدی اردکانی و میثم جواهری، پژوهش‏های رجالی، ش3، 1399ش.
پایگاه اطلاع‏رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیة‏الله العظمی سیدعلی حسینی خامنه‏ای (https://khl.ink).