تصحیح انتقادی و اصلاح خوانش فرازهایی از مناجات شعبانیه با محوریت نقل مفاتیح الجنان

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

طلبه سطح سه حوزه علمیه قم

10.22034/uh.2025.51793.3573

چکیده

مناجات شعبانیه از مهم‌ترین ادعیه شیعه است که محدث قمی در مفاتیح الجنان آن را تا حد امکان تصحیح و گزارش کرده است. اما گزارش وی از برخی خطاها در متن و ضبط حرکات برخی از کلمات مصون نمانده و نیازمند تصحیح مجدد و اصلاح خوانش کلمات است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی و بر پایه منابع کتابخانه ای، چند نمونه از این فرازها را که شواهد اطمینان‌بخشی برای اصلاح آن‌ها وجود دارد، شناسایی کرده است. این مقاله با کاربست فنون تصحیح انتقادی، از جمله بررسی و اعتبارسنجی مصادر کهن، مقایسه با ادعیه مشابه و توجه به قرائن ادبی و تاریخی مختلف در چارچوب ضوابط تصحیح قیاسی، موفق به اصلاح ده مورد از این تصحیفات و خطاهای خوانشی شده است. با اصلاح این موارد، راهبرد روشنی برای بازنگری ترجمه‌های موجود این فرازها، فرازهای دیگر این مناجات و سایر ادعیه ترسیم شده و می‌تواند در پژوهش‌های آتی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
الأشباه والنظائر فی النحو، عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1428ق.
الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة، سید علی بن موسی بن طاووس، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
الإنسان و العقیدة (رسالة الولایة)، محمدحسین طباطبایی، قم، باقیات، 1428ق.
بحار الأنوار لدرر أخبار الأئمّة الأطهار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
بر سفره توحید: سیری در مناجات شعبانیه، محمدحسن وکیلی، مشهد، مؤسسه خدمات مشاوره‏ای جوانان و پژوهش‏های اجتماعی آستان قدس رضوی، 1403ش.
البلد الأمین والدرع الحصین، ابراهیم بن علی کفعمی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1418ق.
دستور معالم الحکم، قضاعی، محمد بن سلامة قضاعی، بیروت، شرکة دار الأرقم بن أبی الأرقم، 1418ق.
دلائل الإعجاز فی علم المعانی، عبد القاهر بن عبد الرحمان جرجانی، بیروت، منشورات محمد علی بیضون، 1422ق.
دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، عبد الرحمن بن محمد بن محمد ابن خلدون، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی، 1365ش.
ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبد الله بن عیسی بیگ افندی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1431ق.
زاد المعاد، محمد باقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1423ق.
سفینة البحار، شیخ عباس قمی، تهران، اسوه، 1414ق.
شرح الرضی علی الکافیة، محمد بن حسن رضی الدین استرآبادی، بیروت، مؤسسة الصادق للطباعة و النشر، 1384ش.
شکوه نجوا: شرحی بر مناجات شعبانیه و مناجات المریدین، محمدتقی مصباح یزدی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392ش.
الصحاح: تاج اللغة وصحاح العربیّة، اسماعیل بن حماد جوهری، بیروت، دار العلم للملایین، 1404ق.
الصحیفة العلویة و التحفة المرتضویة، عبد الله بن صالح سماهیجی، قم، انتشارات اسلامی، 1396ق.
صحیفة العلویة و تحفة المرتضویة، عبدالله بن صالح سماهیجی، مخطوط (کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره بازیابی 12444).
صحیفه امام، امام روح الله خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1389ش.
طبع انتقادی شاهنامه فردوسی، جلال خالقی مطلق، بیبلیوتکا نیویورک، 1366ش.
عدّة الداعی ونجاح الساعی، احمد بن محمد بن فهد حلی، تهران، دار الکتب الإسلامی، 1407ق.
فهرستگان نسخه‏های خطی ایران (فنخا)، مصطفی درایتی، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1392ش.
قاموس الرجال، محمّد تقی شوشتری، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی، 1410ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
کلیات مفاتیح نوین، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع)، 1390ش.
کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن علی صدوق، تهران، اسلامیه، 1395ق.
لسان العرب، محمد بن مکرم بن منظور، بیروت، دار الفکر، بی‏تا.
المراقبات، میرزا جواد ملکی تبریزی، قم، بیدار، 1385ش.
المزار الکبیر، محمد بن جعفر ابن مشهدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
المزار، محمد بن مکی شهید اول، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، 1410ق.
المصباح (جنّة الأمان الواقیة وجنّة الأیمان الباقیة)، ابراهیم بن علی کفعمی، بی‏جا، دار الرضی، 1405ق.
مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، محمد بن الحسن طوسی، قم، مؤسسة فقه الشیعة، 1411ق.
مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، عبد الله بن یوسف بن هشام، قم، کتابخانه عمومی آیة الله العظمی مرعشی نجفی، 1410ق.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، تهران، اسلامیه (چاپ سنگی)، 1319ش.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، مشهد، به نشر (تصحیح و تحقیق بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی)، 1395ش.
مهج الدعوات ومنهج العبادات، سید علی بن موسی بن طاووس، بیروت، دار الذخائر، 1411ق.
نقد و تصحیح متون (مراحل نسخه‏شناسی و شیوه‏های تصحیح نسخه‏های خطی فارسی)، نجیب مایل هروی، بی‏جا، بنیاد فرهنگی مایل هروی، 1402ش.
نهج البلاغة، محمد بن الحسین شریف رضی، قم، دار الهجرة، 1414ق.
نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة، محمدباقر محمودی، بیزوت، مؤسسة النعمان، 1968م.
یادداشت‏ها و اندیشه‏ها: از مقالات، نقدها و اشارات، تهران، عبدالحسین زرین‏کوب، سخن، 1379ش.
«المناجاة الإلهیّات»، سعیدرضا علی عسکری، میراث حدیث شیعه، 1378ش، دفتر دوم.
ب) منابع الکترونیکی
نرم افزار جامع الأحادیث، نسخه 3.5، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
نرم افزار جامع التفاسیر، نسخه 3، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
نرم افزار قواعد ادبیات عربی، نسخه 1، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.