واکاوی سیر تحول تاریخی روایات نماز زنان مبتنی بر تحلیل متن و اسناد

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی

10.22034/uh.2025.47485.2176

چکیده

روایات زنان در دوران تکوین فقه، روندی رو به رشد قهقرایی را پیموده است. این روند از نیمه قرن اول با آزادی عمل زنان آغاز گردیده ولی در طی قرون بعدی به تدریج روند سخت‏گیرانه‏ ای را برای حضور زنان پیموده است. حضور زنان در مسجد که سمبل حرکت‏های اجتماعی عصر پیامبر بوده و در طی سالیان اولیه رایج بود در قرون بعدی منع گردید تا آنجا که فتاوای بسیاری در خانه نشینی زنان رایج شد و به عنوان روایت در بین مسلمانان نشر گردید. سپس عالمان دینی آنها را مبنای عمل متدینانه و اخلاق مدارانه جامعه قرار دادند تا آنجا که حضور زنان به طور کامل از جامعه حذف و بنای خانه نشینی ایشان را پایه‏ریزی نمودند. در این مقاله روند شکل گیری این روایات را از احادیث موافق حضور زنان تا روایات مخالف حضور ایشان بررسی نموده‏ایم و تاثیر این روایات را در اندیشه عالمان مسلمان پیگیری نموده‏ایم.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
الاحکام الشریعة ثابتة لاتتغیر، لطف‏اللّه صافی گلپایگانی، قم: دارالقرآن الکریم، 1412ق.
احیاء علوم الدین، ابوحامد غزالی، بیروت: دار الکتب العربی، بی‏تا.
الاستذکار، یوسف بن عبدالله ّبن عبدالبر، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‏تا.
اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، محمد امین بن محمّد شنقیطی، بیروت: دارالفکر، 1425ق.
الانساب و الاشراف، احمد بن یحیی بلاذری، مصر: مطابع دارالمعارف، 1959م.
التاریخ الکبیر، محمد بن اسماعیل بخاری، دیاربکر: المکتبة الاسلامیة، بی‏تا.
تاریخ المدینة المنورة، ابو زید عمر ابن شبه نمیری، قم: دارالفکر، 1368ش.
تاریخ بغداد او مدینة السلام، احمد بن علی خطیب بغدادی، بیروت: دارالکتب الاسلامیة، 1417ق.
تاریخ مدینة دمشق، علی بن حسن بن عساکر، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
تحفة الأحوذی، محمد بن عبدالرحمن مبارکفوری، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410ق.
تذکرة الحفاظ، محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‏تا.
تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف بن مطهر حلّی، قم: مؤسسة آل البیت: لاحیاء التراث، 1414ق.
الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، عبدالعظیم بن عبد القوی منذری، بیروت: دارالفکر، 1408ق.
التمهید، یوسف بن عبدالله ّبن عبدالبر، مغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشؤون الاسلامیة، 1387ق.
تهذیب التهذیب، احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالفکر، 1404ق.
تهذیب الکمال فی اسماء الرّجال، یوسف مزی، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1406ق.
الثقات، محمد بن حبان بن احمد بن حبان، حیدر آباد الدکن: مؤسسة الکتب الثقافیة، 1392ق.
جامع البیان عن تأویل آی القرآن (تفسیر الطبری)، محمد بن جریر طبرى، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
ذکر اخبار اصبهان، احمد بن عبدالله بن نعیم حافظ اصفهانی، لیدن المحروسه: چاپخانه بریل، 1934م.
ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، محمد بن جمال الدین مکی عاملی شهید اول، قم: مؤسسة آل بیت: لاحیاء التراث، 1419ق.
رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، اخوان الصفا. بیروت: دارالصادر.
روضة المتقین فی شرح من لایحضر الفقیه، محمد تقی مجلسی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، بی‏تا.
ریاض المسائل، سید علی طباطبایی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1414ق.
سبل الهدی و الرشاد، محمد بن یوسف صالحی شامی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1414ق.
سنن ابی داود، ابی داود سلیمان بن اشعث سجستانی، بیروت: دارالفکر، 1410ق.
سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی، بیروت: دارالفکر، 1403ق.
سنن الدارمی، عبدالله بن الرحمن دارمی، دمشق: مطبعة الاعتدال، 1349ق.
السنن الکبری، احمد بن حسین بیهقی، بیروت: دارالفکر، بی‏تا.
السنن، احمد بن شعیب النسائی، بیروت: دارالفکر، 1384ق.
سیر اعلام النبلاء، محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413ق.
شرح صحیح مسلم، ابوزکریا محی الدین بن شرف نووی دمشقی، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
شعب الایمان، احمد بن حسین بیهقی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.
صحیح ابن خزیمة، محمد بن اسحاق بن خزیمه، بیروت: المکتب الاسلامی، 1412ق.
الصحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
صحیح مسلم، ابو الحسین مسلم بن حجاج بن مسلم مسلم، بیروت: دارالفکر، بی تا.
طبقات الحنابلة، محمّد ابن ابی یعلی، بیروت: دارالمعرفة، بی تا.
الطبقات الکبری، محمّد ابن سعد، بیروت: دار الصادر، بی‏تا.
عمدة القاری، بدرالدین محمود عینی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‏تا.
عون المعبود شرح سنن ابی داود، محمد شمس الحق عظیم‏آبادی، بیروت: دارالکتب العلمیّة، 1415ق.
فتح ‏الباری، احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر، بی‏تا.
فیض القدیر شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر و النذیر، محمد عبد الرؤوف مناوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
قوت القلوب فی معاملة المحبوب، محمد بن علی ابوطالب مکی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
کاشف الغطاء، ایگناس گلدزیهر و دیگران. به کوشش و ویرایش: سید علی آقایی، تهران: انتشارات حکمت، 1394ش.
الکامل فی ضعفاء الرّجال، عبدالله بن عدی جرجانی، بیروت: دارالفکر، الطبعة الثانیة، 1409ق.
کتاب الأم، محمد بن ادریس شافعی، بیروت: دار الفکر، 1403ق.
کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، جعفرکاشف الغطاء، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1380ش.
کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، علاء الدین بن حسام الدین متقی هندی، مؤسسة الرسالة، 1409ق.
مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، تهران: نشر مرتضوی، 1362ش.
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، علی بن ابی بکر هثیمی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1408ق.
المحلی، علی بن احمد ابن حزم، بیروت: دارالفکر، بی‏تا.
مدارک العروة، علی پناه اشتهاردی، قم: دارالاسوة لطباعة و النشر، 1417ق.
المستدرک علی الصحیحین، ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، بیروت: دارالمعرفة، بی‏تا.
مسند ابی داود، ابوسلیمان بن داود طیالسی، بیروت: دارالمعرفة، بی‏تا.
مسند ابی یعلی، احمد بن علی ابی یعلی موصلی، بی‏جا: دارالمأمون للتراث، 1412ق.
مسند الشهاب، محمّد ابن سلامة قضاعی، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1405ق.
المسند، احمد بن محمّد بن حنبل، بیروت: دار الصادر، بی‏تا.
مسند، محمد بن ادریس شافعی، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‏تا.
المصنّف، ابی بکر عبدالرزاق صنعانی، بی‏جا، بی‏تا.
المصنّف، عبدالله بن محمّد ابن ابی شیبة، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
معرفة السنن و الآثار، احمد بن حسین بیهقی، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‏تا.
معرفة علوم الحدیث، ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری، بیروت: دارالآفاق الحدیث، 1400ق.
منتهی الطلب، حسن بن یوسف بن مطهر حلّی، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1420ق.
الموضوعات، ابوالفرج عبد الرحمن بن علی ابن‏ جوزی،مدینة منورة: المکتبة السلفیة، 1966م.
الموطأ، عبدالرحمن بن قاسم مالک بن أنس، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1402ق.
النجعة البیضاء فی شرح اللمعة، محمد تقی تستری، تهران: مکتبة الصدوق، 1365ش.
نیل الأوطار من الاحادیث سید الأخبار، محمد بن علی شوکانی، بیروت: دارالجبل، 1973م.