نقش باورهای کلامی در ارزیابی و فهم حدیث؛ مطالعه موردیِ مواجهه قُرطُبی با حدیث منزلت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر عامل موسسه قرآن و عترت مشکات الولایه

2 عضو هیات علمی دانشگاه قم / گروه فلسفه و کلام

چکیده

روش قرطبی در ارزیابی و فهم حدیث منزلت، آسیب‌هایی را به همراه داشته است. گستردگی و کثرت این آسیب‌ها در کنار قطعیتِ صدور و سادگیِ الفاظ و عبارات این حدیث، فرضیه تأثیرِ پیش‌فرض‌های اعتقادی وی‏‏ را بر فقه‌‌الحدیث او به ذهن متبادر می‌سازد. این فرضیه آنگاه تقویت می‌شود که دانسته شود وی با خودداری از فحص طُرق صدور این خبر، از تشکیلِ خانواده حدیثی نیز پرهیز نموده و با اصرار بر انحصارِ صدور حدیثِ منزلت به جریانی خاص، حجم انبوهی از مستندات را - که در فهم مقصودِ این خبر نقش داشته - به طور کلی نادیده گرفته است. افزون بر این، جزمیت پیشینی بر معنای مخالفِ حدیث، و شتاب در فهمِ عبارات و مقصود این خبر، تصویری را از این حدیث به دست داده که عِوضِ سازگاری با مواضعِ صدور و انطباقِ بر متن و معنای آن، تنها به پیش‌فرض‌های کلامیِ نویسنده آن شبیه است و نیازهای کلامی او را برآورده می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احادیث واژگونه، سید علی حسینی میلانی، قم: الحقایق، 1387ش.
  2. الإحتجاج علی أهل اللجاج، احمد بن علی طبرسی، تحقیق: محمّدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی،‏‏ 1403ق.
  3. اخبار اصبهان، ابو نعیم، أحمد بن عبدالله. تحقیق: حسن کسروی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410ق.
  4. ارشاد القلوب، حسن بن محمد الدیلمی، قم: الشریف الرضی، 1412ق.
  5. الارشاد، محمد بن محمد مفید، تصحیح: موسسه آل البیت:، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
  6. الازهار المتناثرة فی احادیث المتواترة، عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی، تحقیق: کمال الحوت، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
  7. الإستیعاب، یوسف بن عبدالله اندلسی، تحقیق: علی محمد بجاوی‏، بیروت: دارالجیل، ‏ 1412ق.
  8. أسد الغابة فی معرفة الصحابه‏، ابن الاثیر، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
  9. الإفصاح، محمد بن محمد مفید، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
  10. الاقتصاد، محمد بن حسن طوسی، تهران: منشورات مکتبة جامع چهلستون، 1400ق.
  11. الامالی، ابن سمعون، بیروت: دار البشائر الاسلامیة، ‏ 1423ق.
  12. الامالی، عبدالملک بن محمد ابن بشران، ریاض: دارالوطن، ‏ 1418ق.
  13. الامالی، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: مؤسسة البعثة‏، قم:‏ دارالثقافة، ‏ 1414ق‏.
  14. الآحاد و المثانی، ابن ابی‌عاصم، تحقیق: باسم فیصل‏، ریاض: دارالرایة،‏ 1411ق.
  15. بحر الفوائد، محمد بن أبی إسحاق کلاباذی، تحقیق: احمد فرید‏ مزیدی، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1420ق.
  16. البدایة و النهایة، ابن کثیر، بیروت: دار الفکر، 1407ق.
  17. بلاغات النساء، ابن طیفور، قم: الشریف الرضی، بی‌تا.
  18. تاریخ الإسلام، محمد بن احمد ذهبی، تحقیق: عمر عبدالسلام التدمری‏، بیروت: دارالکتاب العربی،‏ 1407ق.
  19. تاریخ الخمیس، حسین بن محمد بکری، بیروت: دارالصادر، بی‌تا.
  20. التاریخ الکبیر، محمد بن اسماعیل بخاری، تحقیق: الندوی، السید هاشم‏، بیروت:دارالفکر، بی‌تا.‏
  21. تاریخ المدینة، ابن شبه، تحقیق: فهیم محمد شلتوت‏، جدّه:بی‌نا، 1399ق.
  22. تاریخ بغداد، خطیب البغدادی، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1417ق.
  23. تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
  24. التاریخ، عمر بن مظفر بن وردی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
  25. تذکرة الخواص، سبط ابن الجوزی، قم: الشریف الرضی، 1418ق.
  26. تفسیر القرآن العظیم، سلیمان بن أحمد طبرانی، اردن: دار الکتاب الثقافی،‏ 2008م.
  27. التفسیر، فرات کوفی، تحقیق: محمّد کاظم، تهران: وزارة الإرشاد الإسلامی‏،‏ 1410ق.
  28. التوحید، محمد بن علی بن بابویه، قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
  29. تهذیب التهذیب، ابن حجر احمد بن علی عسقلانی. بیروت: دارالفکر،‏ 1404ق.
  30. تهذیب الکمال، یوسف مزی، بیروت: موسسة الرسالة، 1406ق.
  31. الثاقب فی المناقب، ابن حمزه. تصحیح: نبیل علوان، قم: انصاریان، 1419 ق.
  32. جامع الاخبار، عبد الرحمن بن أبی بکر سیوطی،‏ 1423ق.
  33. الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی، تحقیق: هشام سمیر البخاری‏، الریاض: دار عالم الکتب، 1423ق.
  34. خصائص امیرالمؤمنین، احمد بن شعیب نسائی، تحقیق: احمد میرین البلوشی‏، کویت: مکتبة المعلا،‏ 1406ق.
  35. الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور، زینب بنت علی فوّاز، مصر: مطبعة الکبری الامیریة،‏ 1312ق.
  36. ذخائر العقبى فی مناقب ذوى القربى، أحمد بن عبد الله الطبری، القاهرة: دارالکتب المصریة، 1356ق.
  37. ریاض النّضره، احمد بن عبد الله طبری، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ بی‌تا.
  38. سعد السعود للنفوس منضود، على بن موسى‏ بن طاووس، قم‏: دار الذخائر،‏ بی‌تا.
  39. سمط النّجوم العوالی، عبدالملک بن حسین عصامی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1419ق.
  40. السنة، احمد بن عمرو بن ابی‌عاصم، تحقیق: ناصرالدین الالبانی‏، بیروت: المکتب الاسلامی،‏ 1400ق.
  41. السنن الکبری، احمد بن شعیب نسائی، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1411ق.
  42. السنن، ابن ماجه، تحقیق: محمد فواد عبدالباقی، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
  43. السنن، محمد بن عیسی ترمذی، مصر: مطبعة مصطفی البابی الحلبی،‏ 1395ق.
  44. السّیرة النّبویّة، محمّد بن حبان، بیروت: الکتب الثقافیه‏،‏ 1417ق.
  45. شذرات الذهب، عبد الحی عکری، تحقیق: عبدالقادر الأرنؤوط‏، دمشق: دارالنشر،‏ 1406ق.
  46. شرح الأخبار، ابن حیون، نعمان بن محمد. تحقیق: حسینی جلالی، محمد حسین‏، قم: جامعه مدرسین،‏ 1419ق.
  47. شرح نهج البلاغه، ابن ‌ابی‌الحدید، تحقیق: محمّد ابراهیم، قم: مکتبة المرعشی‏،‏ 1404ق‏.
  48. شرف المصطفی، عبدالملک بن محمد خرکوشی، مکه: دارالبشائر الاسلامیة،‏ 1424ق.
  49. الشریعه، محمد بن حسین اجری، تحقیق: عبد الله بن عمر‏ دمیجی، ریاض: دارالوطن،‏ 1420ق.
  50. شواهد التنزیل، عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تهران: مجمع الثقافة الاسلامیة،‏ 1411ق.
  51. صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخاری، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
  52. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیشابوری، تحقیق: محمد فواد عبدالباقی‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  53. صحیح و ضعیف سنن ابن ماجه، محمد ناصر الدین البانی، بی‌نا، بی‌تا.
  54. صحیح و ضعیف سنن الترمذی، محمد ناصر الدین البانی، بی‌نا، بی‌تا.
  55. الطبقات الکبری، محمد بن سعد، تحقیق: احسان عباس‏، بیروت: دار صادر،‏ 1968م.
  56. ظلال الجنه، محمد ناصر الدین البانی، بیروت: المکتب الاسلامیة،‏ 1413ق.
  57. عبقات الانوار، میرحامد حسین کنتوری، تحقیق: غلامرضا‏ بروجردی، قم: بروجردی، 1404ق.
  58. العسل المصفی، احمد بن محمد عاصمی، تصحیح: محمدباقر‏ محمودی، قم: مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، بی‌تا.
  59. العلل المتناهیة، عبدالرحمن بن علی بن جوزی، تحقیق: خلیل المیس‏، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1403ق.
  60. فتح الباری، ابن حجر احمد بن علی عسقلانی، بیروت: دارالمعرفة، 1379ق.
  61. فضائل الصحابة، احمد بن شعیب نسائی،‏ بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1405ق.
  62. فضائل الصحابه، ابو نعیم احمد بن عبدالله. تحقیق: عادل بن یوسف‏ عزازی، الریاض: دار الوطن،‏ 1419ق.
  63. فضائل الصحابه، احمد بن محمد بن حنبل، تحقیق: وصی الله محمد عباس‏، بیروت: موسسة الرسالة،‏ 1403ق.
  64. فضائل الصحابه، محمد حسن عبد الغفار، الکتاب مرقم آلیا: المکتبة الشاملة الحدیثة‏، دروس الصوتیة، موقع الشبکة الاسلامیة.
  65. الفهرست، احمد بن علی نجاشی، قم: مؤسسة النّشر الاسلامی، 1365ش.
  66. الفهرست، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایى، قم‏: مکتبة المحقق الطباطبائی‏،‏ 1420ق‏.
  67. الکامل فی التاریخ، ابن الاثیر، علی بن محمّد، تحقیق: عبدالسلام تدمری‏، بیروت: دارالکتاب العربی،‏ 1417ق.
  68. الکشف و البیان، الثعلبی، أحمد بن محمد. تحقیق: ابن عاشور‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
  69. کفایة الطّالب، محمد بن یوسف کنجی، تهران: دار احیاء تراث اهل البیت:، بی‌تا.
  70. کنز العمال، علی بن حسام‌الدین هندی، بیروت: موسسة الرسالة، 1989م.
  71. کنزالفوائد، محمد بن علی کراجکی، تصحیح: نعمة، عبدالله‏، قم: دارالذخائر، 1410ق.
  72. لسان المیزان، ابن حجر احمد بن علی عسقلانی. بیروت: الأعلمی،‏ 1390ق.
  73. مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، علی راد، تهران: سخن، 1390ش.
  74. مجمع الزوائد، علی بن ابی‌بکر هیثمی، بیروت: دار الفکر، 1412ق.
  75. المستدرک علی الصحیحین مع تعلیق ذهبی، محمد بن عبدالله حاکم، نیشابوری، تحقیق: مصطفی عبدالقادر‏، بیروت: دارالکتب العلمیة،‏ 1411ق.
  76. المسند، ابو یعلی أحمد بن علی. تحقیق: سلیم أسد، الحسین‏، دمشق: دارالمأمون للتراث،‏ 1404ق.
  77. المسند، احمد بن علی موصلی، تحقیق: حسین سلیم اسد‏، دمشق: دارالمأمون،‏ 1404ق.
  78. المسند، احمد بن محمد بن حنبل، قاهره: موسسه قرطبة، بی‌تا.
  79. المصنف، عبدالله بن محمد بن ابی‌شیبه، تحقیق: کمال یوسف‏، الریاض: مکتبة الرشد،‏ 1409ق.
  80. معانی الأخبار، محمد بن علی بن بابویه، تصحیح: علی اکبر‏ غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  81. المعجم الاوسط، سلیمان بن أحمد طبرانی، تحقیق: طارق الحسینی، القاهرة: دارالحرمین، 1415ق.
  82. المعجم الصغیر، سلیمان بن أحمد طبرانی، تحقیق: محمّد شکور محمود‏، بیروت: المکتب الإسلامی،‏ 1405ق.
  83. المعجم الکبیر، سلیمان بن أحمد طبرانی، تحقیق: حمدی إبن عبدالمجید‏، القاهرة:کتبة إبن‌تیمیة،‏بی‌تا.
  84. معرفة الثقات، احمد ابن عبدالله عجلی، تحقیق: عبدالعظیم‏ بستوی، مدینه: مکتبة الدار،ط5، 1405ق.
  85. معرفة الصحابه، ابو نعیم أحمد بن عبدالله، تحقیق: عادل بن یوسف‏، الریاض: دارالوطن،‏ 1419ق
  86. المناقب، حمد بن موسی بن مردویه، تحقیق: عبد الرزاق محمد حسین حرز الدین‏، قم: دارالحدیث.‏ 1424ق.
  87. المناقب، موفق بن احمد خوارزمی، قم: موسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
  88. ناگفته‌هایی از اسناد خطبه غدیر، محمد علی موحدی، قم: نشر معارف، 1393ش.
  89. نفحات الازهار، سید علی حسینی میلانی، قم: نشر آلاء،‏ 1423ق.
  90. نگاهی به حدیثِ منزلت، سید علی حسینی میلانی، قم: الحقایق، 1387ش.
  91. نهج البلاغه، سید محمد رضی، تحقیق: صبحی صالح‏، قم: هجرت، 1414ق.
  92. وفیات الأعیان، احمد بن محمد بن خلکان، قم: منشورات الشریف الرضی، 1364ش.
  93. هدایة القاری، عبدالفتاح بن عجمی مرصفی،‏ المدینة المنورة: مکتبة طیبة،‏ بی‌تا.
  94. ینابیع المودة، سلیمان بن ابراهیم قندوزی، تحقیق: علی حسینی، قم: دارالاسوة، بی‌تا.
  95. «پیش‌فرض‌ها و مبانی کلامی در فهم و تفسیر آیات قرآن»، علی نصیری، اندیشه نوین دینی، بهار و تابستان 1385، شماره 4 و 5.
  96. «تحلیل تحول آراء تفسیری مفسران با تکیه بر مولفه ایدئولوژی»، محمدفام و دیگران، کتاب قیم، بهار و تابستان96، ش16.
  97. «رهیافتی بر تأثیر باورهای کلامی بر ارزیابی سند و متن حدیث»، علی حسن‌بیگی، مجله پژوهش‌های قرآن و حدیث، سال49، پاییز و زمستان 95، ش2.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 02 آذر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار