بازتاب جنسیت در سبک گفتار زنانه و مردانه از منظر رابین لیکاف (مورد پژوهی خطبه‏‏ امام سجاد و حضرت زینب در کوفه)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین

چکیده

زبان از عناصر بنیادی در سبک‏شناسی است و از جمله مباحث مهم در بررسی زبان، توجه به جنسیت و ارتباط و تناسب آن با زبانِ متن ادبی است. برخی از پژوهش‏گران معتقد به وجود تمایز بین زبان مردانه و زنانه هستند. رابین لیکاف به عنوان نخستین نظریه‏پرداز حوزه زبان‏شناسیِ جنسیت دیدگاه‏‏های خود را درباره الگوی گفتار زنانه در گفتمان مطرح کرده است. از منظر وی تمایز بین زبان زنانه و مردانه بیشتر در گفتار نمود می‏‏یابد تا در نوشتار. لیکاف چهارده مشخصه کلی را در تمایز گفتار زنانه از مردانه ذکر می‏‏کند. شاخصه‏‏های چهارده‏گانه وی تحت سه عنوان نشانه‏های واژگانی، واجی و آوایی و ویژگی‏‏های نحوی قابل دسته‏بندی است. در این نوشتار خطبه امام سجاد و خطبه حضرت زینب3 در کوفه به واسطه تشابه موضوعی و موقعیتی (مکان و مخاطب)، گزینش و بر اساس نظریه لیکاف با روش توصیفی - تحلیلی و با ارائه جداول و نمودارها مورد مقایسه قرار گرفته است. مقایسه دو خطبه تمایز برجسته‏‏ و معناداری را میان آن دو نشان نداد و لذا نتوانست نظریه لیکاف را به طور کامل اثبات کند؛ حتی در برخی از موارد، یک نوع تضاد زبانی میان نظریه لیکاف و متن خطبه‏‏ها مشاهده شد؛ از جمله کاربرد دشواژه‏‏ها یا عبارات پرسشی و‏... با این همه، مقایسه مذکور تا حدی توانست تطابق نسبی دیدگاه لیکاف با مولفه‏‏های زبانی این دو خطبه را نشان دهد. نتایج نشان داد که کاربست مناسب عناصر آواساز در سطح آوایی خطبه‌ها، در هر دو خطبه بار عاطفی مورد نظر را به خوبی انتقال داده و در نتیجه تأثیر زیادی بر مخاطب گذاشته است؛ با این تفاوت که این عناصر، سازگار با نظریه لیکاف،‏ در خطبه حضرت زینب3 بیشتر بوده و از تنوع آوایی بیشتری نیز برخوردار است. در سطح واژگانی کاربرد بیشتر قید و صفت و سوگندواژه در خطبه حضرت زینب3 آن را متمایز از خطبه امام سجاد علیه السلام کرده؛ اما برخلاف دیدگاه لیکاف خطبه حضرت زینب3 از دشواژه‏های بیشتری نسبت به خطبه‏‏ امام سجاد7 برخوردار است. این تفاوت بیش از عامل جنسیت، تحت تأثیر موضوع خطاب و رویکرد دو خطیب در کلامشان به مردم کوفه است. از جمله نتایج در سطح نحوی نیز می‏توان به کاربرد بیشتر جملات قسم و پرسشی در کلام اشاره کرد که هر چند از نظر آماری منطبق با دیدگاه لیکاف است، اما از نظر معنایی هماهنگ با آن نیست.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الأسلوب دراسة لغویةالإحصائیة، سعد مصلوح، قاهره: عالم الکتاب، طبعة الثالثة، 1992م.
  2. البرهان فی علوم القرآن، بدرالدین محمد بن عبدالله زرکشی، تقدیم و تعلیق: مصطفی عبدالقاهر عطا، بیروت: دارالفکر. چاپ اول، 1421ق.
  3. پرسش‏هایی در باب زبان(نگین‏های زبان‏شناسی)، دونا جوناپولی، ورالی شون فلد، ترجمه: راحله گندمکار، تهران: نشر علمی. 1391.
  4. حروف المعانی بین الإصالة و الحداثة، حسن عباس، دمشق: اتحادالکتاب العرب، 2000م.
  5. درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان، یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم، 1393ش.
  6. درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام (بررسی مقایسه‏ای دیدگاه اسلام و غرب)، محمدرضا زیبایی نژاد، محمدتقی سبحانی، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ12، 1389ش.
  7. سبک‏شناسی؛ نظریه ها،رویکردها وروش‏ها، محمود فتوحی رودمعجنی، تهران: انتشارات‏‏سخن، 1390ش.
  8. العمدة، تحقیق: محمد محی الدین عبدالحمید، ابوالحسن القیروانی الأزدی ابن رشیق، بیروت: دارالجیل، چاپ چهارم، 1992م.
  9. فرهنگ اصطلاحات ادبی، سیما داد،‏ تهران: مروارید. چاپ4،‏ 1387ش.
  10. فرهنگ نام‌آوایی فارسی، تقی وحیدیان‌کامیار، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1375ش.
  11. فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلال الدین همایی، تهران: موسسه نشرهما، چاپ 9، 1373ش.
  12. منوچهری دامغانی و موسیقی، حسینعلی ملاح، تهران: انتشارات هنر و فرهنگ. چاپ اول، 1363ش.
  13. هنر سخن آرایی(فن بدیع)، سیدمحمد راستگو، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها، انتشارات سمت. چاپ اول، 1382ش.
  14. «بررسی توازن در کلمات قصار امام علی7»، زینب عرب نژاد، فصلنامه تخصصی علوم ادبی، 1394ش، شماره 6، ص153-170.
  15. «بررسی و طبقه‏بندی دشواژه‏های رایج فارسی در تداول عامه»، سپیده ارباب، نشریه پژوهش‏های زبان‏شناسی تطبیقی، 1391، شماره4، سال دوم، صفحات 107-124.
  16. «تمایزگونگی جنسیّت در اشعار پروین اعتصامی»، آزاده شریفی مقدم، آناهیتا بردبار،‏ دوفصلنامۀ علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا3،1389ش، سال دوم، ص151-126.
  17. «رابطه زبان و جنسیت در رمان معاصر فارسی: بررسی شش رمان»، بهروز محمودی بختیاری، مریم دهقانی، نشریه زن در فرهنگ و هنر،1392ش، دوره 5،شماره 4، ص543-556.
  18. «کاربرد واژگان در رمان شازده احتجاب از منظر زبان و جنسیت»، ملاحت نجفی عرب، یدالله بهمنی مطلق، فصلنامه تخصصی تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی، 1393ش، ش20، دوره6، ص121-132.
  19. «لحن حماسی در قصاید عنصری»، مریم دشتی، محمدعلی صادقیان، نامه پارسی، 1388ش، شماره 48 و 49، ص150-174.
  20. «نقش و کارکرد آواها (واج_ها) در شعر فارسی»، محمدجلیل بهادری، علی‏‏اکبر شیری، فصلنامه زیبایی‏شناسی ادبی، 1392، مقاله 4، دوره4، سال5، ش17، ص87-114.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 اسفند 1397
  • تاریخ بازنگری: 15 تیر 1398
  • تاریخ پذیرش: 16 تیر 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار