بازشناسی ابودحداح در روایات تفسیری سوره اللیل

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

به نظر اجماع اهل‏سنت سوره اللیل به سبب انفاق ابوبکر در مکه نازل شده است؛ اما روایات تفاسیر شیعی ماجرای انفاق ابودحداح در مدینه را ذیل آیات این سوره می‏آورد. در این مجال عدم قطعیت مکّی بودن سوره اللیل پس از بررسی روایات ترتیب نزول و خصائص سور مکّی و مدنی گزارش می‏شود و با تدقیق در منابع رجالی و تاریخی درمی یابیم که ابودحداح با ثابت بن دحداح متفاوت است. ابودحداح می‏تواند با توجه به شواهدی همچون شعر سفیان بن مصعب ثوری (از اصحاب راستین امام صادق علیه السلام)، معنای لغوی ابودحداح، سیاق آیات دیگر سوره، آیات انفاق در قرآن و سابقه جعل فضایل علی علیه السلام برای سایرین، شخص امام علی  علیه السلام باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. الإتقان فی علوم القرآن، جلال الدین سیوطى، بیروت: دار الکتاب العربی، 1421ق.
  2. الإختصاص، محمدبن محمد مفید، تحقیق: علی اکبر غفاری، محمود محرمی زرندی، قم: الموتمر العالمی لألفیه الشیخ المفید، 1413ق.
  3. أسباب النزول، علی بن محمد واحدی، مترجم: علیرضا ذکاوتى قراگزلو، تهران: نشر نى‏، 1383ش.
  4. الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، أبو عمر ابن عبد البر، المحقق: محمد علی البجاوی، بیروت: دار الجیل، 1412ق.
  5. أسد الغابه فی معرفة الصحابه، علی بن محمد ابن اثیر، تحقیق و تعلیق: الشیخ علی محمد معوض - الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیه، بی‏تا.
  6. الإصابه فی تمییز الصحابه، أحمد بن علی ابن حجر العسقلانی، تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود وعلى محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
  7. بحار الأنوار الجامعة لدرر الأخبار الإئمة الأطهار، محمد باقر مجلسى، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی، 1403ق.
  8. البرهان فى تفسیر القرآن، سید هاشم بحرانى، تهران: بنیاد بعثت،1416 ق.
  9. البرهان فی علوم القرآن، محمدبن عبدالله زرکشی، بیروت: دار المعرفه، 1410ق.
  10. تاریخ قرآن، محمد هادی معرفت‏، تهران: سمت، 1382ش.
  11. تاریخ قرآن، محمود رامیار، تهران: امیر کبیر، 1369ش.
  12. التبیان فی تفسیر القرآن، محمدبن حسن طوسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‏تا.
  13. التحبیر فی علم التفسیر، جلال الدین سیوطى، بیروت: دار الفکر،1421ق.
  14. تفسیر مقاتل بن سلیمان، مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبد الله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث، 1423ق.
  15. تفسیر الصافی، ملا محسن فیض کاشانى، تهران: انتشارات الصدر، 1415ق.
  16. تفسیر القرآن العظیم، اسماعیل بن عمر ابن کثیر، بیروت: دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلى بیضون، 1419ق.
  17. تفسیر القرآن العظیم، عبدالرحمن بن محمد ابن ابى حاتم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، عربستان سعودى: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419 ق.
  18. تفسیر القمی، على بن ابراهیم قمى، قم: دار الکتاب، 1367ش.
  19. تفسیر فرات الکوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم کوفى، تحقیق: محمد کاظم محمودى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1410ق.
  20. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، محمد بن محمدرضا قمى، تحقیق: حسین درگاهى‏، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1368ش.
  21. تفسیر نور الثقلین، عبد على بن جمعه حویزى، تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتی، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
  22. تقسیمات قرآنی و سور مکّی و مدنی، حمید رضا مستفید، تهران: وزارت ارشاد، 1384ش.
  23. التمهید فی علوم القرآن، محمد هادی معرفت، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1415ق.
  24. تنزیل القرآن، ابن شهاب زهری، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، بی‏تا.
  25. جامع البیان فی تفسیر القرآن، محمدبن جریر طبری، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
  26. الجامع لأحکام القرآن، محمد بن احمد قرطبی‏، تهران: ناصر خسرو، 1364ش.
  27. جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، عبدالرحمن بن محمد ثعالبی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
  28. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، جلال الدین سیوطى، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى‏،1404ق.
  29. شرح نهج البلاغه، عبد الحمیدبن هبة الله ابن ابی الحدید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‏جا، دار احیاء الکتب العربیه، بی‏تا.
  30. صحیح مسلم، مسلم بن الحجاج نیشابوری، بیروت: موسسه عزالدین و دارالفکر، 1407ق.
  31. الغدیر، عبدالحسین أمینی، تهران: دارالکتب الإسلامیه،1366ش.
  32. فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمکة و ما أنزل بالمدینه، محمدبن ایوب ابن ضریس بجلی، دمشق: دار الفکر، 1408ق.
  33. فضائل القرآن، قاسم بن سلام، تحقیق: مروان العطیه و محسن خرابة و وفاء تقی الدین، دمشق-بیروت: دار ابن کثیر، 1415ق.
  34. فنون الأفنان فی عجائب علوم القرآن، عبد الرحمان بن علی ابن جوزی، بیروت: موسسة الکتب الثقافیه، 1422ق.
  35. الفهرست، محمدبن اسحق ابن ندیم، تحقیق: محمدرضا تجدد، تهران: انتشارات اسدی، 1350ش.
  36. قاموس الرجال، شوشتری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
  37. الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، احمد بن ابراهیم ثعلبى نیشابورى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
  38. مباحث فی علوم القرآن، صبحی صالح، قم: منشورات الرضی، 1372ش.
  39. مباحث فی علوم القرآن، مناع قطان، بیروت: موسسة الرساله، 1421ق.
  40. مجمع البحرین، فخر الدین بن محمد طریحی، محقق: احمد حسینى اشکوری، تهران: ناشر مرتضوی، 1375ش.
  41. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسى، تهران: انتشارات ناصر خسرو،1372ش.
  42. المغازی، محمدبن عمر واقدی، محقق: جونز ماردن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، بی‏تا.
  43. مفاتیح الغیب، محمد بن عمر فخرالدین رازى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
  44. المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانى، تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق- بیروت: دارالعلم- الدار الشامیة، 1412ق.
  45. مناقب آل أبی طالب:، محمد بن على ابن شهر آشوب مازندرانى، قم: انتشارات علامه‏، 1379ق‏.
  46. مناهل العرفان فى علوم القرآن، محمد عبد العظیم زرقانی، ترجمه: محسن آرمین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385ش.
  47. الموضوعات، عبد الرحمان بن علی ابن جوزی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1385ق.
  48. المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین طباطبایى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
  49. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مبارک بن محمد ابن اثیر جزری، مصحح: محمود محمد طناحى، قم‏: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
  50. وقعة صفین، نصر بن مزاحم‏، مصحح: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.‏
  51. «بررسی تفسیر اهل‏سنت از آیات 21-17 سوره اللیل»، حامد دژآباد و مجید معارف، مجله قرآن شناخت(علمی- پژوهشی)، سال سوم، 1390ش، شماره7.
  52. «سفیان بن مصعب عبدی شاعر اهل‏بیت:»، جواد سعدون زاده، فصلنامه لسان مبین(علمی- پژوهشی)، سال دوم، دوره جدید، 1389ش، شماره1.