روایت «ما منا الا مقتول او مسموم» در ترازوی نقد

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه گیلان

2 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

یکی از روایاتی که در منابع سیره، تراجم و تاریخ امامیه بارها بدان اشاره و استناد شده، روایت «ما منا الا مقتول او مسموم» است. بر پایه این روایت، به شهادت همه امامان معصوم - حتی امامانی که شاهد تاریخی محکمی بر شهادتشان وجود ندارد - حکم شده است؛ در حالی که این روایت تاکنون از مسیر مداقه‌های سندی و متنی نگذشته و ارزیابی‌های معمولِ فنی در متن و مدلول آن صورت نگرفته است. این مقاله، ضمن ارزیابی درجه اتقان روایت فوق، میزان مدخلیت آن در اثبات شهادت امامان دوازده‌گانه را مورد مطالعه قرار داده است. یافته‌ها حاکی از آن است که این روایت، با وجود برخی اشکالات در بعضی از اسنادش، سندهای بی‌عیبی نیز دارد و گذشته از این، از نظر متنی نیز چندان غریب نمی‌نماید و تمامی اشکالات وارد بر متن آن، قابل پاسخ‏گویی است، اما این روایت به تنهایی در اثبات مسأله شهادت جمیع ائمه: کافی نیست.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
  2. الاختصاص، مفید، محمد بن محمد، تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت: دارالمفید،
  3. اختیار معرفه الرجال، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: مهدی رجائی، قم: آل‌البیت، بی‌تا.
  4. الاعتقادات فی دین الامامیه، صدوق، محمد بن علی، تصحیح: عصام عبدالسید، بیروت: دارالمفید، 1414.
  5. اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، فضل بن حسن، تصحیح: آل‌البیت، قم: آل‌البیت،
  6. امالی الصدوق، صدوق، محمد بن علی، تصحیح: موسسه البعثه، قم: بعثت،1417.
  7. امالی الطوسی، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: موسسه بعثت، قم: دارالثقافه، 1414.
  8. الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، مکارم شیرازی، ناصر، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
  9. بحار الانوار، مجلسی، محمدباقر، بیروت: الوفاء،
  10. بصائر الدرجات، صفار، محمد بن حسن، تصحیح: میرزاحسن کوچه‌باغی، تهران: اعلمی،
  11. البنات ربائب «قل هاتوا برهانکم»، عاملی، جعفر مرتضی، قم: دلیل ما، 1428.
  12. پایگاه اینترنتی ajabaat.com، تاریخ مراجعه: 20/8/96.
  13. تاج العروس، زبیدی، محمد مرتضی، تصحیح: علی شیری، بیروت: دارالفکر،
  14. تاج الموالید، طبرسی، فضل بن حسن، قم: کتابخانه مرعشی نجفی، 1406.
  15. تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، أحمد بن علی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1417.
  16. تاریخ مدینه دمشق، ابن‌عساکر، علی بن حسن، تصحیح: علی شیری، بیروت: دارالفکر،
  17. تذکره الحفاظ، ذهبی، شمس‌الدین، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  18. تصحیح اعتقادات الامامیه، مفید، محمد بن محمد، تصحیح: حسین درگاهی، بیروت: دارالمفید،
  19. تعلیقه علی المنهج المقال، وحید بهبهانی، محمدباقر، قم: آل‌البیت، بی‌تا.
  20. تفسیر الصافى، فیض کاشانى، محسن،‏ تهران: صدر،
  21. تفسیر القمی، قمی، علی بن ابراهیم، تصحیح: طیب موسوی، قم: دارالکتاب،
  22. التوحید، صدوق، محمد بن علی، تصحیح: هاشم حسینی تهرانی، قم: جامعه مدرسین، بی‌تا.
  23. تهذیب الاحکام، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: سید حسن موسوی خرسان، تهران: اسلامیه،
  24. تهذیب الکمال، مزی، یوسف، تصحیح: بشار عواد معروف، بیروت: الرساله،
  25. الثقات، ابن‌حبان، محمد بن احمد، الثقات، هند: موسسه الکتب الثقافیه، 1393.
  26. جامع البیان، طبری، محمد بن جریر، بیروت: دارالمعرفه،
  27. الجرح و التعدیل، ابن‌أبی‌حاتم رازی، ابومحمد، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1371.
  28. جواهر التاریخ، کورانی عاملی، بی‌جا: دارالهدی، 1426.
  29. حکایت الماس ریزه‌ها، جهانبخش، جویا، قم: دلیل ما،
  30. خلاصه الاقوال، حلی، حسن بن یوسف، تصحیح: جوادی قیومی، بی‌جا: نشر الفقاهه،
  31. رجال ابن‌داود، ابن‌داود، حسن بن علی، تصحیح: محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف: حیدریه،
  32. رجال ابن‌غضائری، ابن‌غضائری، احمد بن حسین، تصحیح: محمدرضا جلالی، قم: دارالحدیث،
  33. رجال الطوسی، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: جواد قیومی، قم: جامعه مدرسین،
  34. رجال النجاشی، نجاشی، احمد بن علی، قم: جامعه مدرسین،
  35. روح المعانی، آلوسی، محمود بن عبدالله، بیروت: دارالکتب، 1414.
  36. سیر اعلام النبلاء، ذهبی، شمس‌الدین، تصحیح: شعیب الارنووط، بیروت: الرساله،
  37. شهادت الائمه، بیاتی، جعفر، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  38. شهیدان شمشیر و شرنگ، بیاتی، جعفر، ترجمه: محمد تقدمی صارمی، تهران: سمیع،
  39. الصحیح من سیره النبی الاعظم، عاملی، جعفر مرتضی، قم: دارالحدیث،
  40. طرائف المقال، بروجردی، سید علی، تصحیح: مهدی رجائی، قم: کتابخانه مرعشی نجفی،
  41. عده الاصول، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: محمدمهدی نجف، قم: آل‌البیت، بی‌تا.
  42. عیون اخبار الرضا، صدوق، محمد بن علی، تصحیح: حسین اعلمی، بیروت: اعلمی،
  43. الفهرست، طوسی، محمّد بن حسن، تصحیح: جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه،
  44. الکاشف، ذهبی، شمس‌الدین، تصحیح: محمد عوامه، جده: دار القبله،
  45. الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، 1363.
  46. الکامل، ابن‌عدی، ابواحمد، تصحیح: یحیی مختار غزاوی، بیروت: دارالفکر،
  47. کفایه الاثر، خزاز رازی، علی بن محمد، قم: بیدار،
  48. الکنی و الالقاب، قمی، عباس، تهران: کتابخانه صدر، بی‌تا.
  49. المجروحین، ابن‌حبان، محمد بن احمد، تصحیح: محمود ابراهیم زاید، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  50. المحاسن، برقی، احمد بن محمد، تصحیح: جلال‌الدین حسینی، تهران: اسلامیه،
  51. مستدرکات علم رجال حدیث، نمازی شاهرودی، علی، تهران: ابن‌المؤلف،
  52. معجم رجال الحدیث، خویی، ابوالقاسم، بی‌جا: بی‌نا،
  53. المفید من معجم رجال الحدیث، جواهری، محمد، قم: محلاتی،
  54. مناقب آل ابی‌طالب، ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، تصحیح: لجنه من اساتذه النجف، نجف: حیدریه،
  55. منتقی الجمان، عاملی، حسن بن زین‌الدین، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1362.
  56. منتهی المقال فی احوال الرجال، مازندرانی، محمد بن اسماعیل، تصحیح: آل‌البیت، قم: آل‌البیت،
  57. من لا یحضره الفقیه، صدوق، محمد بن علی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی،
  58. الموضوعات، ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، تصحیح: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه: المکتبه السلفیه،
  59. میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ذهبی، شمس‌الدین، تصحیح: علی محمد البجاوی، بیروت: دارالمعرفه،
  60. نقد الرجال، تفرشی، مصطفی، قم: موسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، 1418.
  61. نور الثقلین، عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، قم: اسماعیلیان،
  62. نهج البلاغه، شریف رضی، محمد، تصحیح: صبحی صالح، بیروت: بی‌نا،
  63. نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، محمودی، محمدباقر، بیروت: موسسه التضامن الفکری،
  64. وسائل الشیعه، حر عاملی، محمد بن حسن، تصحیح: موسسه آل‌البیت، قم: آل‌البیت،
  65. الوضاعون و احادیثهم الموضوعه من کتاب الغدیر، یوزبکی، رامی، بی‌جا: مرکز الغدیر، 1420.