اِعْتِبَارْسَنْجِیِ رِجَالِیِ یَحْیِی بْنِ حَبِیبِ زَیَّات

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

10.22034/hs.2022.49541.2923

چکیده

یحیی بن حبیب زیّات از راویان مجهولی است که باوجود کمی روایاتش در منابع حدیثی ولی نقل‌هایش از امام رضا (ع) در مدح زراره و مفضل بن عمر، تعیین وضعیت رجالی اش را حائز اهمیت ساخته؛ که توجه و تضارب آراء عالمان دربارۀ او از دورۀ قدما تا معاصران گویای آن است. این پژوهش با نقد، بررسی و رفع اشکالاتِ دیدگاه‌ها دربارۀ وی، به‌دنبال معلوم‌سازی وضعیت رجالی اوست. براساس روایتی در المحاسن اتحاد او و یحیی بن جندب زیّات قابل اثبات است. از بررسی سه دیدگاهِ مجهول بودن، توثیق و مدح، مشخص گردید، مجهول بودنش باتوجه‌به روایت الکافی درباره‌اش، صحیح نیست. توثیق طبرسی به دلیل عدم قرابت زمانی با یحیی و توثیق مظاهری به علت خدشه‌پذیر بودن قاعدۀ رجالی مورد استناد ایشان و عدم شمولیتش دربارۀ وی، قابل‌قبول نیست. دیدگاه مدح یحیی نیز باتوجه‌به اشکالات متنی و سندیِ روایت الکافی، پذیرفتنی نبود اما در این مقاله، اشکالاتِ مطرح شده، برطرف و مدح قریب به توثیق یحیی بن حبیب اثبات گردید.

کلیدواژه‌ها


الإرشاد، محمد بن محمد مفید، قم: گنگرۀ شیخ مفید، 1413ق.
الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار، محمد بن حسن بن ثانی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1419ق.
إعلام الورى، فضل بن حسن طبرسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.
بصائرالدرجات، محمد بن حسن صفار، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال‏، علی بن عبدالله علیاری تبریزی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامى کوشان‏پور، 1412ق.
تعلیقة على منهج المقال، محمد باقر وحید بهبهانی، بی‏جا، بی‏تا.
تفسیر العیاشی، محمد بن مسعود عیاشی، تهران: المطبعة العلمیة، 1380ق.
تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، محمد بن حسن حرّ عاملی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1409ق.
تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله مامقانی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1431ق.
تهذیب‏ الأحکام، محمد بن حسن طوسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
الثقات الأخیار من رواة الأخبار، حسین مظاهری، قم: مؤسسة الزهراء۳ الثقافیة الدراسیة، 1428ق.
جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی، بیروت: دارالأضواء، 1403ق.
رجال البرقی، احمد بن محمد برقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
رجال الطوسی، محمد بن حسن طوسی، نجف: انتشارات حیدریه، ‏1381ق.
رجال الکشی، محمد بن عمر کشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348ق.
رجال النجاشی، احمد بن علی نجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمد تقی مجلسی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
روضۀ‏الواعظین، محمد بن احمد فتال نیشابوری، تهران: نشر نی، 1366ش.
سفینة البحار، عباس قمی، قم: اسوه، 1414ق.
طرائف المقال، علی بروجردی، قم: مکتبة آیة‏الله العظمى المرعشی النجفی، 1410ق.
الفهرست، محمد بن حسن طوسی، نجف: المکتبة المرتضویة، 1356ق.
قاموس‏الرجال، محمد تقی شوشتری، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، 1410ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، قم: دارالحدیث، 1429ق.
کشف الغمة فی معرفة الأئمة، علی بن عیسی اربلی، تبریز: بنی‏هاشمی، 1381ق.
کمال‏الدین و تمام النعمة، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1395ق.
مجمع الرجال، عنایة الله قهپایی، قم: اسماعیلیان، 1364ش.
المحاسن، احمد بن محمد برقی، قم: دارالکتب الإسلامیة، 1371ق.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل‏ الرسول‏، محمد باقر مجلسی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، حسین بن محمدتقی نوری، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1408ق.
مستدرکات علم رجال الحدیث، علی نمازی شاهرودی، تهران: حیدری، 1405ق.
معانی الأخبار، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1403ق.
معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم خویی، قم: مرکز نشر الثقافة الإسلامیة فی العالم، 1413ق.
ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محمد باقر مجلسی، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1406ق.
من لا یحضره الفقیه، أبوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.
مناقب آل أبی‏طالب۷، محمد بن علی ابن‏شهرآشوب مازندرانی، قم: علامه، 1379ق.
مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، احمد بن زین‏العابدین علوی عاملی، قم: اسماعیلیان، 1399ق.
منتهی‏المطلب، حسن بن یوسف حلّی، بی‏جا، طبعة حجریة، بی‏تا.
منتهى المقال فی أحوال الرجال‏، محمد بن اسماعیل مازندرانی حائری، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1416ق.
منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، محمد بن علی استرآبادی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1422ق.
نقد الرجال، مصطفی بن حسین تفرشی، قم: مؤسسة آل‏البیت:، 1377ش.